Tadiwennit d tselmadt n Tmaziɣt, Tilelli Bellal

Tesselmad inelmaden Icinwaten n tesdawit n Hibey - Hebei ɣef umeccaq EAD

Massa Tilelli Bellal, d yelli-s n Tubiret, tlul deg useggas n 1992 di tɣiwant n Uɣbalu. Tekker-d di taddart n Tqerbust, taddart meqqren akk gar tudrin n Leqbayel. Dinna i telmed ama deg uɣerbaz amenzu, deg uɣerbaz alemmas neɣ di tasnawit. Deg useggas n 2011, tewwi-d lbak di tutlayin tiberraniyin, syin tekcem ɣer Tesdawit n Tubiret, anda i d-tewwi agerdas-is n Master 2 di tsekla tamaziɣt. Assa, a-tt-a d taselmadt deg uɣerbaz alemmas, daɣen tessewjad aduktura-is deg tesdawit Akli Muḥend Ulḥaǧ.

Nesεa yiwen yisalli d akken tesselmadeḍ Tamaziɣt/Taqbaylit i Yicinwaten. Yella waya?

Ih, d tidet, yella waya, aql-i sin wagguren aya , segmi bdiɣ sselmadeɣ Icinwaten. Di tazwara, ula d nekk ur umineɣ ara belli zemren ad tt-ɣren di Cinwa,-ma yella di tmurt-nneɣ yakan aṭas i tt-iɣunzan. Acu kan, ilaq ad nẓer belli deg tmurt n Ccin, gren-as irebbi i tutlayt-agi kraḍ n yiseggasen-aya, di tesdawit n Hebei. Ur d-qqareɣ ara d nekk i d tamezwarut ara tt-yeslemden, maca tajmilt ad tuɣal i snat n telmeẓyin tiqbayliyin i yerzan ɣer tmurt-agi, yiwet dɣa d taselmadt n Talmanit, d nettat i asen-yefkan tikti-agi akken ad d-rnun tutlayt tamaziɣt, d tidet ur telli ara deg wannar, acu kan tessaweḍ tga-as adeg gar tutlayin i d-rnan akken ad tent-issinen, syin tuɣal tewwi tilemẓit-nniḍen, ula d nettat ur teɣri ara Tamaziɣt, maca texdem ayen iwumi tezmer. Aseggas-a, walan belli tutlayt, gan-as amkan, ḥwaǧen iselmaden akked wid d-yeffɣen s ugerdas n tutlayt d yidles amaziɣ, dɣa gan-d ulɣu di Facebook, anda i d-nnan belli ḥwaǧen win ad yeslemden tutlayt-a; tidet kan di tazwara, am nekk am waṭas n yimeddukkal ur numin ara, neɣ meḥsub nenna-as ulac akk deg-s waya, maca, xas akken nniɣ, ad aẓeɣ, ulac d acu ara xesreɣ, ɣer taggara, qeblen-iyi-d nekk akked yiwet n temdakkelt i d-yeffɣen deg tesdawit n Bgayet. Qeblen-aɣ-d di snat yid-nteɣ, imi gar yimezwura i yerran ɣef tiɣri n wulɣu, rnan ufan belli di snat nettheggi duktura di tutlayt-agi. Ma zik qqaren: sutret tamussni, xas lukan ad tt-tafem deg Cinwa, ass-a ad d-nini, slemdet Tamaziɣt, xas lukan di tmurt n Cinwa. Meḥsub dagi, ara negzu timettiyin yettaẓen di tmussni, ur nettɣunzu ara tutlayin; akked tmettiyin yettebɛaden ɣef tmussni, yettegdalen tutlayin.

Amek ttuheyyan lecɣal s wudem unṣib? Amek teddun?

Am wakken i d-nniɣ yakan, sin n wagguren-aya segmi bdiɣ aselmed, iban kan s wudem unṣib, ayen ilaqen akk ad d-yekk si tedbelt-nsen yewweḍ-iyi-d. Anfafad-agi n Kuruna, aṭas n temsal i yesseḥbes, ama da, ama dihin, maca xas akken aselmed yella-d ɣef umeccaq "à distance" - EAD.

Wi d-yezgan fell-as d lmendad deg wayen yerzan aseddu adeblan?

Ilaq ad nẓer belli mačči d agezdu s lekmal i as-yettuheyyan i Tmaziɣt deg tesdawit-agi n Hebei, maca qqaren-tt d almud, deg ugezdu n tutlayin tafransist d talmanit, maca fkan-as 22 n tsaεtin deg yimalas. Ɣef uqerru n ugezdu-agi, mass Louis Wang, d netta i d amɣar - "doyen", meḥsub yid-s i yettili wawal ɣef wayen yerzan tadbelt.

Anamek-is, d yiwet tanga ger tutlayin tiberraniyin nniḍen!

Ih, akka swaswa.

D anwi i d-yelhan deg uselmed? D Tilelli Bellal iman-is neɣ yella win nniḍen?

Ala, ass-a, aql-anteɣ di snat yid-nteɣ i nesselmad, nekk akked yiwet qqaren-as massa Xerbuc, ula d nettat tesselmad yid-i; dɣa d nettat i yebdan aselmed d tamezwarut fell-i, acku nettat teṭṭef iswiren: wis sin d wis kraḍ, imi d nutni i d-yuɣalen d imezwura, ma d nekk ṭṭfeɣ aswir amezwaru, d imaynuten ɣer tesdawit.

Acḥal n yinelmaden i ilemmden Tamaziɣt ɣur-went?

Inelmaden yeqqaren ɣur-i kan, ɛeddan i 120, sin yigrawen, yal yiwen yesɛa 65 n yinelmadn; wigi d wid kan n uswir amezwaru.

Enseignement de la langue amazighe
Acu tettḥulfu tmeṭṭut tamaziɣt taqbaylit mi ara tesselmad tutlayt-is i yinelmaden n tmurt n Cinwa?

Tidet kan, xeddmeɣ aya s tumert, acuɣer? Tamezwarut, acku walaɣ tutlayt-agi, tesɛa azal, imi ssawḍen fkan-as adeg gar tutlayin tigreɣlanin nniḍen. Tis snat, acku mi ara sselmadeɣ tutlayt-agi, ttafeɣ-d lebɣi n ulmad-is sɣur inelmaden-agi n Ccin. Ur yeshil ara wayen akka xeddmeɣ, yesɛa aṭas n leɛtab, imi yessaweḍ-iyi lḥal almi sselmadeɣ deg yiḍ, acku zwaren-aɣ s 7 swayeɛ, ulamek ara leḥqeɣ taɣuri-inu imi ttheyyiɣ aduktura di tsekla n Tmaziɣt, rniɣ aselmed deg uɣerbaz alemmas, maca akken qqaren: leɛtab ur t-id-nettadder.

Aḥuddu d uḥunnu fell-am.

Tanemmirt.

Tesselmadeḍ seg uxxam, acu tessexdameḍ d allalen? Inelmaden-im, anida tettilin deg wakud n ulmad-nsen? Amek tettili teywalt gar-am yid-sen? Ahat tella tɣerɣert...

Sselmadeɣ s ttawil n antirnat, sɛan yiwen usnas -  n "application" qqaren-as Ding talk, ssemrasen-tt i uselmed, yal anelmad ad yesɛu asawal-ines ɣur-s s umiḍan n Ding talk, syin ad zzuzureɣ yid-sen tamsirt, nutni ad tt-id-ttwalin, imi ssemrasen daɣen data show, mi ara tekfu temsirt, xeddmeɣ-asen iluɣma, iyi-d-ttaznen amzun d tawlaft, ttektazaleɣ-ten.

Iban kan mačči s Teqbaylit i asen-ttmeslayeɣ, imi ur iyi-d-fehmen ara, ssemraseɣ Tafransist akked Tneglizit akken ad asen-d-ssegziɣ. Ur ssawḍeɣ ara ɣer 100%, maca ẓriɣ belli izen yettaweḍ, aya yettban-iyi-d deg yiluɣma i asen-xeddmeɣ. Mačči d amahil n yiwen n wass, yeḥwaǧ akud, yeḥwaǧ ssber.

Maca ahat simmal yettnerni uswir-nsen?

Ih, simmal yettɛeddi yizen s sshala. Ussan imezwura, yuɛer-iyi aṭas, maca uɣalen wulfen tarrayt-iw n uselmed, wulfen-iyi. Rnu mlaleɣ-d d waṭas n yinelmaden yesɛan lebɣi meqqren akken ad lemden ugar tutlayt-agi-nneɣ.

D acu i d igburen n uselmed?

Di tazwara, ur sɛiɣ ara tikti n wacu ara slemdeɣ, meḥsub ayen yellan d llsas, steqsaɣ aṭas n yiselmaden d yimdukkal, llan wid ixedmen d yiɛerbawalen, nudaɣ ɣur-sen acku nutni mlalen-d neɣ xedmen akked wid ur nettmeslay ara Tamaziɣt, neɣ Taqbaylit; fkan-iyi-d tamussni-nsen, akka am mass Usdiden Xellaf akked mass Xaled Ɛecwi. Am wakken daɣen i ɛerḍeɣ ad mmeslayeɣ d yiselmaden yellan deg tesdawit, imi walaɣ amzun akken ilaq ad ten-nesteqsi imi nutni zwaren-aɣ di tirmit, maca tidet kan, ulac tiririt axxi s wafud igerzen. S wakka, uɣaleɣ iman-iw kan i ɛerḍeɣ ad d-ssumreɣ adlisfus, yes-s i ten-sselmadeɣ. Sselmadeɣ-asen tiɣawsiwin timeẓyanin kan, bdiɣ s ugemmay, d acu i isem, d acu i d amyag, amek ad d-snekdeɣ iman-iw, amek ad d-snekdeɣ amdan-nniḍen, amawal yerzan tawacult, ... Am wakken sya ɣer da, xeddmeɣ-asen timsirin n umezruy n Yimaziɣen, anida i ttmeslayen akk Tamaziɣt, aniwa-ten yimura i imucaɛen, ... imi d nutni i d-yeṭṭalaben aya, dɣa amzun akken furṣeɣ tagnit, abeɛda ɣef yimura, acku sɛiɣ iswi anda ad ten-wellheɣ ɣer tɣuri n wungalen n Mulud Mɛemmri, Mulud Ferɛun, Ṭawes Ɛemruc d wiyaḍ. Tura akka sɛiɣ 8 n yinelmaden, d nekk i yellan di lmendad n tezrawin-nsen, nniɣ-as acuɣer ala, sya d afella  ungalen n Mɛemmri, n Kateb Yasin, n Ferɛun mačči d wid n Victor Hugo!

Langue amazighe à distance
Ma ulac uɣilif, asmi ara tḥulfuḍ banen-d yigmaḍ n umahil-im, efk-aneɣ-d tunṭict seg-sen ɣer "tutlayt-inu".  Ama d taseddart yuran, ama d tabidyut n usenfali... neɣ ayen yellan.

Akka i d-testeqsam ɣer umahil-agi, ara d-nadiɣ s timmad-iw asmi ara d-uɣaleɣ s yigemmaḍ. Amahil, mačči weḥd-i kan, akken qqaren yiwen n ufus ur yettserfiq ara, yis-neɣ, yis-wen ara d-yili, igemmaḍ yelhan, nessaram-iten.

D acu ara tiniḍ i wid-nneɣ ur nettmuddu ara azal i tutlayt-nsen? (ḥeqren-tt!)

Awal ara d-iniɣ nekk, yenna-t-id Lewnis Ayt Mangellet: Laṣel-ik yezgel-ik, win tebɣiḍ yugi-k, ini-d wi k-ilan. Ad nmuqel kan amek i fkan yigduden azal i tutlayt-nneɣ ad neḥqer iman-nneɣ. Nekk s timmad-iw, aṭas n tikkal i d-ttmagareɣ wid-nni yezgel rray, qqaren-iyi-d acu ara txedmeḍ s Tmaziɣt, ass-a ad asen-d-iniɣ, aṭas i zemreɣ ad t-xedmeɣ s Tmaziɣt.

D acu d izen-im i wid yesεan tazmert d tmussni di Tmaziɣt?

Izen-iw nekkini i wid yesɛan tazmert d tmussni di Tmaziɣt, d izen n yal win yesɛan tismin ɣef tutlayt-is: snernit-tt akken ad tuɣal xir n wakka, fket-d ttbut i wid-nni d-yennan di tezrawin i gan belli Tamaziɣt gar tutlayin ara yesfeḍ zzman.

Tutlayt-inu tesnemmir-ikem aṭas, kemm, ula d tamdakkelt-im massa Xerbuc. Tiwwura, a-tent-a ldint, kecmemt-d war asṭebṭeb.

Tanemmirt daɣen i kunwi, i aɣ-yefkan tagnit ass-a akken ad d-nemmeslay ɣef umahil-agi.

Awal-im dɣa ɣef ublug-nneɣ!

Ablug "Tutlayt-inu", d amaynut, xas melmi kan i d-yennulfa, maca leqdicat-is ugten, abeɛda ayen yeɛnan tutlayt tamaziɣt. Ssarameɣ-as afud igerzen, akken ad yennerni ugar. Xas ur d-kcimeɣ ara ɣur-s deg Facebook, maca yettaweḍ-iyi-d umaynut-is yal tikkelt ara d-yettuzuzer, ɣer "gmail". Tanemmirt-nwen.

A-tt-an tegnit ɣur-m, nefka-am-tt, ini awal i wid εzizen fell-am (ma tebɣiḍ). 

Village taqerboust - Bouira

Awal-iw nekk, ad t-azneɣ srid i kra n win ibedden yid-i, yumnen s wayen akka i xeddmeɣ, i twacult-iw uɣur d-ugmeɣ aṭas n tɣawsiwin, yes-sen i d-wwḍeɣ ass-a ɣer uswir-a, llan-iyi-d d afud, werǧin d-nnan ala. Tanemmirt-nwen d tameqqrant.

Ula d kemm nesmmir-ikem aṭas nessebɣas-ikem ad tkemmleḍ deg wayen txeddmeḍ. D abrid n yiseɣ yessawaḍen i tuɣeḍ. Ar tagnit nniḍen.

Tanemmirt i kečč diɣen d tameqqrant.

Tadiwennit, yexdem-itt Sadaq Bendali

https://sadbendali.blogspot.com/2020/12/tadiwennit-n-tilelli-bellal-taselmadt-s.html?m=1


Commentaires