Timlilit d uselmad-amaru Ḥemmu Iεemmaren

Aselmad-amaru Ḥemmu Iεemmaren
Isem-is, Iεemmaren Ḥemmu, ilul di tɣiwant n Leṣnam deg useggas n 1972, seg-s akkin tṛuḥ twacult-is ɣer tɣiwant n Tumast,deg Mceddala deg useggas n 1973. Yeɣra din  almi d iseggasen n 90. Yecfa-d i tedyanin n 80, ayen i d-yeǧǧan ccama deg-s almi i iḥemmel idles d tutlayt-nneɣ.
 Ɣef usileɣ-is deg tutlayt d yidles, yenna:

“Seg i d-ssaliɣ aɣan aɣelnaw, kecmeɣ di tiddukla tadelsant Tasaft, lliɣ  d yiwen n unatu n uslali ines am wakken i lliɣ d amaray amatu ines. Ur ɛeṭṭleɣ ara, sewwreɣ-d axeddim deg yiwet n tsudut tadeblant anda i ṭṭfeɣ tasḍent (comptabilité). Segmi ur yerkid ara lxaṭer, kkreɣ sɛeddaɣ akayad n BAC di 2015, ɣas akken tezzi-iyi twacult. Srid ṛuḥeɣ jerdeɣ iman-iw deg Tmaziɣt, iwumi bɣiɣ ad rreɣ azal. Ɣriɣ ihi deg ugezdu n Tubiret anda i d-wwiɣ agerdas n licence akked Master di tsekla tamaziɣt, gar  useggas n 2015 almi d 2018. Din din, yennulfa-d umzazwar n Duktura deg ugezdu n yidles d tutlayt n Tmaziɣt n Tbatent ɣef wayen yeɛnan tasnamdant (Anthropologie). Seg yimiren aql-i din i xeddmeɣ tizrawin-iw ɣef tgemmi. Ur ǧǧiɣ ara ayen xeddmeɣ. Xeddmeɣ, qubleɣ tawacult yernu ḍefreɣ tizrawin s Tmaziɣt”. Tutlayt-inu, tuẓa ɣur-s testeqsa-t ɣef ddeqs tɣawsiwin i t-yerzan. S wul yeldin i d-yerra ɣef yisteqsiyen-nneɣ. Ha-tt-a tdiwennit deg wadda:

Tutlayt-inu: Acu i k-ijebden teǧǧiḍ axeddim-ik, tḍefreḍ amennuɣ ɣef yedles ?

Ḥemmu Iεemmaren: Tamezwarut, d cfawat-nni n tedyanin n 80 i yi-idemren ad gzuɣ aɣbel n tmagit seg wasmi meẓẓiyeɣ, mi d asmi meqqreɣ, bɣiɣ ad d-beggneɣ Tamaziɣt tezmer i yiman-is di tussniwin abeɛda deg wayen yurzen ɣer tsekla neɣ ɣer tesnamdant. Axater anaḍeḥ d umennuɣ ɣef tmagit akked tumast, yettbeddil si tegnit ar tayeḍ, yettnerni am wakken i yettnerni bab-is di tmussni. Daɣen  yettimɣur am wakken yettimɣur umeɣnas ama di leɛmeṛ ama deg wallaɣ. Win i ixeddmen tizrawin n Duktura, yessefk ad yesselmed di tesdawiyin.

Tutlayt-inu: Imira aql-ak d aselmad di tesdawit, amek tettwaliḍ inelmaden i d-yettasen ɣer ugezdu n yedles-nneɣ ? 

Ḥemmu Iεemmaren: Nekk seg tirmit tamecṭuḥt i d-refdeɣ seg uselmed deg ugezdu n Tubiret, ttwaliɣ inelmaden i d-yettasen ad ɣren Tamaziɣt, d wid i d-yettasen s taččart n wul, axater llan yagi d imeɣnasen, ttawin-d akken allaɣen-nsen s tikta-nni n timmeɣnest. Mi ara d-mlilen akked yelmuden, di tuget-nsen fecclen, ama d inelmaden ama d tinelmadin. Ttɛuddun ad d-afen din tasertit, ccna d uẓawan. Meɛna, llan wid i yettaqbalen tagnit. Ar taggara, mi kecmen aseggas wis 3 s umata, i meṛṛa ttawin-d, ttuɣalen-d ɣer tezrawin s wul, ttkemmilen abrid, abeɛda mi ara ẓṛen agerdas n licence ixuss i uselmed, dɣa ttkemmilen ɣer Master. Mačči anamek-is ulac wid yettaǧǧan tizrawin-nsen di tlemmast. Maca, ulac aṭas, di tuget ttkemmilen am wakken i greɣ tamawt, llan wid ijuren llan wiyaḍ ɣas ssalin tizrawin meɛna, xussen atas, yuder uswir-nsen.

Tutlayt-inu: Anta tutlayt s wacu tesselmadeḍ deg ugezdu n Tubiret ?

Iεemmaren Ḥemmu: Tutlayt i sseqdaceɣ deg uselmed d Tafransist, meɛna ssegzayeɣ-d s Tmaziɣt iwakken xerṣum ad ṭṭfen kra n yirman ussnanen.

Aselmed s Tmaziɣt mazal yettemlili-d d kra n wuguren. Llan kra si tama n yimazrawen (inelmaden) ur nettemsefham ara amek ara lemden. Ihi yettuɣal wawal aneggaru ɣer uselmed, i yettmalen s umata ɣer Tefransist. Yella wayen yeqqnen ɣer tesniremt. Tamaziɣt ar ass-a mazal ur as-d-snulfuyen ara yimassanen awalen s ubleɣ iwatan iwakken ad telḥu d wakud.

Tutlayt-inu: Ahat tettemliliḍ-d uguren deg umecwar -inek n uselmed. Ma llan, d acu-ten ?  Amek i ten-tferruḍ ?

Iεemmaren Ḥemmu: Uguren  zgan llan, simmal yettidir umdan, ttidiren yid-s wuguren, d acu kan yessefk ad asen-d-yaf tifrat s ubrid, s tigzi... Ayen iyi- yerzan, meḥsub d uguren meẓẓiyen, d mi ara d-yemlil wakud n temsirt akked wayen izerben anda  i xeddmeɣ, meɛna mačči yal ass akken, tikwal kan i d-tḍerru, yernu ula d iɣellaten ukkud xeddmeɣ, stasren fell-i tagnit, ur ttẓeyyiren ara tilufa.

Ma yella akked yinelmaden, d taywalt i iferrun kullec.

Tutlayt-inu: Tazrawt-ik n duktura, ɣef wacu i tt-txedmeḍ ? Anta tutlayt i tesmerseḍ ?

Iεemmaren Ḥemmu: Tasalelt n Duktura i d-ttheggiɣ, teɛna inzan n teqbaylit. Ahat aṭas i yellan n tezrawin ɣef tewsit-a taseklant, meɛna s umata ugtent deg yikatayen n Master. Wamma di tsulal n Duktura, dersent, abeɛda s tutlayt tmaziɣt. Nekk dɣa, d wa i d aɣilif-iw. Tazrawt-iw ad d-tili s Tmaziɣt yernu ɣef wayen yurzen azalen iɣaranen akked yilsanen (valeurs morales et humanitaires) i d-ttawin yinzan-nneɣ. Tussna n wazalen, qqaren-as Tagejdiẓrit (axiologie). Meɛna d tazrawt ara yersen daɣen ɣef tsastant, iwumi qqareɣ tasnamdant. Ɣef waya, i tt-ttwaliɣ d amaynut ara d-yernun i  yedles d tussna s umata ladɣa imi ulac akk ayen i d-yettwarun ɣef tfelsaft s tutlayt-nneɣ.

Tutlayt-inu: Tessuffɣeḍ-d yakan adlis n yinzanhder--d ciṭ fell-as ? 

Ula deg wawal... Inzan s Teqbaylit
Ḥemmu Iεemmaren: D tidet, uriɣ adlis ɣef yinzan, azwal-is "Ula deg wawal… Inzan n Teqbaylit". D adlis i d-yeffɣen ɣer teẓrigin n Useqqamu Unnig n Timmuzɣa di 2012. D adlis i d-yessuɣ yiḥecciṛ, mačči d allaɣ. D leqdic n umeɣnas, mačči n umussnaw meɛna, ɣas akken ixuss, zemreɣ ad d-iniɣ yiwi-d aṭas n wayen yelhan. Tamezwarut d asemneɛ n  ugerruj-nni n tgemmi seg tatut, nekkes-it-id i wakud ma ulac ad t-yesfeḍ neɣ ad t-yezwi. Deg-s ddeqs n wawalen akked tsemsal (formules) tiqburin, ass-a yuɣal d aɣbalu i wacḥal d aselmad neɣ i wacḥal d amusniles iseg d-ttekksen aṭas n tefyar, innan d tugniwin tudyizin.

Adlis-a i uriɣ daɣen d tirmit i d-refdeɣ di taɣult n usiẓreg, d tirmit di tira d ugmar, ayen ara iɛiwnen ugar deg tsalelt n Duktura i d-ttheggi

Tutlayt-inu: Ma neqqim deg uḥric n tira, yella wacu i d-tessewjadeḍ ?

Ḥemmu Iεemmaren: Am wakken uriɣ yiwen uḍris di (la série) taliktrunikt yettuzewlen - Tifeswin-nneɣ - uɣur d-yessawel mass Muḥend Uremḍan Ɛebdenbi di tefsut n useggas 2020 seg kan i nekcem akman amezwaru i d-iḥettem fell-aɣ unfafad n COVID 19, ad t-yerfed Ṛebbi.

Tira, ur tettfak ara, ayen ur d-neffiɣ ara, sɛiɣ ammud n tullisin, ungal neɣ sin, rsen, akked tegrumma n temɛayin i d-uriɣ s talɣa n Ibn Lmuqeffaɛ neɣ Aglim n wuḍan d yiḍ, swayes i kkiɣ ilindi deg temzizwert n uselway n tegduda i d-yettuheggan i yidles amaziɣ, ɣas ma ur d-lliɣ ara gar yimezwura meɛna, d asurif nniḍen ɣer sdat.

Tutlayt-inu: Amek tettwaliḍ azekka n tmaziɣt di tmurt-a ?

Ḥemmu Iεemmaren: Imal n tmaziɣt, ama d idles ama d tutlayt ama d tussna, a-t-a gar yifassen-nneɣ, d nekkni s warraw-is i d kullec. Ma nebɣa tamaziɣt ad tidir yessefk ad tt-nessew am useklu, ad tt-nenqec, ad tt-nefres... Ula d tamaziɣt yessefk ad naru s-yis, ad nɣer s-yis, ad tt-nesselmed i tarwa-nneɣ, ad asen-tt-nesḥemmel. Nekk s timmad-iw, sɛiɣ asirem d ameqqran ad tennerni, ad temhez, axaṭer cfiɣ-d amek i tella, cfiɣ-d anda i tella, ass-a tiweḍ s anda ur d-tettuɣal, d tiẓin kan ara taẓ ɣer sdat. Axater timetti s umata simmal tettimɣur, simmal tettidir, tetteɛqal d acu-tt, ansi i d-tekka, tfehhem iman-is. Ihi tamaziɣt d tikli ɣer sdat kan i as-d-yeggran, tuttya timendeffirt ulac.

Tutlayt-inu: Almud deg ugezdu n tutlayt tamaziɣt, wissen ma yedda akked tɣerma d umezruy-nneɣ ? 

Cwiṭ yella, cwiṭ yerna.
Ḥemmu Iεemmaren: Almud n tmaziɣt di tesdawit, ɣas ixuss meɛna iwenneɛ, , llan walmuden ɣef umezruy seg useggas amezwaru almi d wis kraḍ, llan ɣef tesnamdant swayes i lemmden yinezrawen taɣessa n tmetti taqbaylit neɣ tacawit neɣ tamaheqt....tasniremt tasegda, tasenzikt.  Ilmuden, lhan mliḥ, am wakken i llan yiselmaden yesɛan aswir d unnig, am tsura anda i terriḍ ad d-yawi iman-is. D acu kan yessefk ɣef yimezrawen ad gzun nutni d imnadiyen, ilaq d nutni ara inadin, wamma tamakt (notion) n uselmad ahat ur d-teggri ara. Aselmad ass-a, ilaq ad nefhem, yuɣal d amekfaḍu (animateur), yettmuddu-d kan ixef n lxiḍ, ayen nniḍen yettaggray-d i umazray ad t-ikemmel.

Tutlayt-inu: I wakken tutlayt-nneɣ ad tt-tennerni, yewwi-d fell-aɣ ad tt-nessemres di yal taɣult. Amek nezmer ad nessiweḍ ɣer waya ?

Ḥemmu Iεemmaren: Am wakken i d--nniɣ di tizwar, anagar leqdic, ur nessawaḍ s acemma. Yessefk ad naru, ur nettraǧu ara kan tignatin n usfuggel, n tmeɣriwin neɣ n tfaskiwin, iwakken ad d-nban d iqbayliyen neɣ d imaziɣen. Ass-a, tamaziɣt teḥwaǧ tira, teḥwaǧ tussna, s-yis kan i nezmer ad nreṣṣi timmad-nneɣ, ad nreṣṣi tamagit-nneɣ. Yiwen ur iyi-d-yettmuddu nnif-iw, yiwen ur iyi-d-yeqqar ma lliɣ, yiwen ur yettzuxxu yss-i, anagar nekk i izemren ad xedmeɣ ayagi i yiman-iw. 

Tutlayt-inu: Acu tessarameḍ akka ɣer sdat ?

Ḥemmu Iεemmaren: Asirem-iw, d anadi di tgemmi n Tmazɣa s umata, dɣa aql-i bdiɣ abrid, d usekfel n tbaḍnit yerfed ukeǧǧuḍ-nneɣ akked usenked-is d uselmed-is i yimaziɣen meṛṛa, ama deg yiɣerbazen ama di tsesdawiyin, neɣ s wallalen ilɣagduden (mass media). I wakken ad yaki uzzayri, ad yeɛqel iman-is, ad iẓer anida yedda laṣel-is. 

Tutlayt-inu: S wacu ara twessiḍ wid i iqeddcen ɣef tutlayt-nneɣ ?

Ḥemmu Iεemmaren: Ayen ixeddmen ur t-yexdim yiwen di dunnit, taḥekkuct i sɛan, wahuya ur tt-yesɛi yiwen, ur ilaq ara ad isliwen, ur ilaq ara ad brun i ṭṭbel deg waman, d nutni iɣef tesɛukkez tmaziɣt. Ur ilaq ara ad nettu daɣen s yis-sen i d-yebda umennuɣ ɣef tmaziɣt. Ass-a, yiwen ur yesɛi azref ad ten-yerr deg yidis. Nekk ad asen-iniɣ, gedha, tanemmirt a Tigejda n tmaziɣt. 

Tutlayt-inu: Awal-ik n taggara, ini-d ayen tebɣiḍ ?

Ḥemmu Iεemmaren: Awal-iw n taggara, d  tajmilt ara rreɣ akk i wid yemmuten ɣef tmagit, ɣef yidles, ɣef tutlayt-nneɣ. Am wakken ara tt-rreɣ tejmilt-a i wid mazal ttnaɣen ɣef tgejda n tmetti taqbaylit d tmaziɣt s umata. Tanemmirt i wid i d-iheyyan ablug-a i aɣ-yellan d allal ara idemren idles-nneɣ d yiɛeyyalen iqeddcen fell-as iwakken ad d-flalin, ad d-binen. Tanemmirt.

Tadiwennit, tga-tt Farida Cebbiri

i tutlayt-inu

https://sadbendali.blogspot.com/2021/09/timlilit-d-uselmad-amaru-hemmu-iemmaren.html


Commentaires