Tadiwennit d tmarut Mina Aggaz-Yeḥyawi

Tamaziɣt, d arraw-is i ilaq ad tt-refden, ad kksen fell-as ddel.

Mina Aggaz-Yeḥyawi, d yelli-s n Bumehni, n taddart n Udebbaɣ i d-yezgan di tɣiwant n Ɛin Zaweyya deg wasun n Draε Lmizan. Tlul deg useggas 1982 di Buɣni. Teɣra deg uɣerbaz amenzu d uɣerbaz alemmas n Bumehni. Syin akkin, di tesnawit Ḥemdani Saεid n Draε Lmizan.

Tewwi-d akayad n BAK, deg useggas n 2001. Tkemmel tizrawin-is deg tesdawit n Mulud Mɛemmri n Tizi- Uzzu, deg ugezdu n tutlayt d yidles amaziɣ. Syin i d-tewwi turagt n licence deg tuber 2005. 

Tamarut Mina Aggaz-Yeḥyawi
Deg wayyur n yennayer 2006, tuɣal d taselmadt deg uɣerbaz amenzu, ɣef tenzagt n sin yiseggasen d uzgen.  Seg 2008 ar ass-a, tesselmad deg uɣerbaz alemmas Imeɣrasen ḤAMIDA deg Buɣni. Tayri-s i tɣuri, Tamaziɣt d tsekla s umata, teǧǧa-tt tura ungal-is amezwaru, azwel-is azrug n tayri i d-yeffɣen aseggas-a - 2021. Mi nuẓa ɣer tmarut, nesteqsa-tt ɣef ddeqs n tɣawsiwin, terra-d s tumert d wul icerhen akk ɣef yisteqsiyen-nneɣ di tdiwennit ara d-nessenked assa.

Melmi i turiḍ aḍris amezwaru?

Uriɣ aḍris-iw amezwaru mi lliɣ qqareɣ deg uɣerbaz alemmas. Maca icuba akter ɣer tmedyezt; meḥsub ɣer usefru wala aḍris. Imi d tifyar kan yettemsetbaɛen i d-isuffuɣen iḥulfan leqqayen...

Meslay-aɣ-d ciṭṭuḥ ɣef twennaḍt n twacult ideg tettidireḍ.

Kkreɣ-d deg taddart, deg twacult ddeqs-is am twaculin akk n tmurt n Leqbayel. Deg uxxam, nella deg setta yid-neɣ: Ɛli, d amenzu. Syen, d Linda, nekk, Mḥemmed, Sliḥa d Saɛid.

D acu tḥemmleḍ ad tgeḍ deg uzɣer (berra) n umahil-im?

Ḥemmleɣ aṭas n tɣawsiwin akka am tira, taɣuri n yidlisen yemgaraden (ungalen, isefra…). Ḥemmleɣ daɣen asewwi akked tuẓẓut n yijeǧǧigen ladɣa lwerd s tiɣmiwin-is yemgaraden.

Acu i kem-yesbeɣsen akken ad tkecmeḍ deg unnar n tira?

Tidet kan, mi la ttwaliɣ akk imura i d-yessuffɣen idlisen, daɣen wid i d-yettufraren deg temsizzlin yemgaraden i d-yettilin ɣef tsekla tamaziɣt…; ttmenniɣ ad iliɣ d yiwet gar-asen. Riɣ ad kesbeɣ ula d nekk amkan, isem am nutni. Bɣiɣ ad d-ǧǧeɣ isem-iw i tsutwin i d-iteddun… Imi ula d nekk ḥemmleɣ tira seg temẓi-w akken i d-selḥeɣ yid-s. Ihi, ayen ala! D amenni-a i yi-yesbeɣen akken ad dduɣ deg ubrid n tira.

D acu n uḥric n wass ideg tettafeḍ iman-im i tira?

Ttemgaraden wussan. Ur sεiɣ ara aḥric n wass ad yili d imezgi meḥsub deg-s kan i ttaruɣ. Imi tahregt (inspiration) mačči deg ufus-iw ay tella d nettat i yi-ttextirin. Mi d-tusa tekti, ilaq ad tt-aruɣ xas deg uglaway, aḥric seg tferkit neɣ ɣef tezmamt… Maca, akud ideg ttaruɣ s waṭas yettili mi ara xaqeɣ, rfiɣ, ḥezneɣ neɣ iḍaq wul… Deg tillay-a i d-tettefrurux tira-w s waṭas.

D acu n usentel ɣef  i d-tettmeslayeḍ deg wungal-im amezwaru: “ Azrug ɣer tayri”?

Massa Mina Aggaz-Yeḥyawi, taselmad
Asentel agejdan n wungal-iw: “Azrug ɣer tayri”, d tayri. D tayri n tmeṭṭut i urgaz neɣ n urgaz i tmeṭṭut. D tayri n Tasa i Menzu. Akka i asen-semmaɣ  i yiwudam igejdanen n wungal-iw. Maca annect-a, ur yezgil ara anawen wiyaḍ n tayri, akka am: tayri n twacult ababat, tayemmat, lejdud, leɛmum… Nettaf ula d awal ɣef tdukli i yettwehhin tanila i ubrid n tudert… Ur zgileɣ ara daɣen isental wiyaḍ akka am wawal ɣef taddart, aṭṭan, leḥzen, lefraq, urar… 

Tikwal, azwel, yezmer ad yawi ameɣri ɣer tekti tagejdant iɣef yeṣka wullis. Ayɣer, tayri deg uzrug neɣ azrug i tayri?

D tidet. Azwel, yezmer ad yawi ameɣri ɣer tekti tagejdant iɣef yeṣka wullis. Nekk, ttwaliɣ akken axir. Imi azwel, ijebbed lwelha n umeɣri, ma yeɛǧeb-as uzwel, ad t-yawi, ad t-iɣer.  Ma tayri deg uzrug neɣ azrug i tayri! Ad d-iniɣ: limmer ad semmiɣ abrid, ad as-geɣ litteɛ i tayri-nni, ad tesɛu tilelli, ad teddu akken i as-yehwa xas ad d-temlil aṭas wuguren, maca abrid yetteɛ.

Ihi, ferneɣ azrug imi d tabridt ur nessi ara akken iwata, teḍyeq, tenneḍ tikwal. Amdan, ad iɛeddi deg-s deg leḥris, ur yettaf ara iman-is ad yeddu deg-s s tlelli, akken ira, yebɣa. Ihi, tayri deg uzrug-a, ur tesɛi ara tilelli akken ad teddu akken i as-yehwa ladɣa ma temlal-d uguren, ur tettaf ara iman-is maḍi yerna win iḥemmlen ur t-yezgil leɛtab n tayri ugar tizeḍt-is. Ihi, Tasa, deg tayri-s akka ay tedda, temlal-d aṭas wuguren, tesneɛtab-itt aṭas, mi truḥ ad taweḍ, ad d-tuɣal ansi i d-tekka maca tedda deg tudert-is. 

Triḍ ad twellheḍ yis-s imeɣriyen ɣef kra neɣ ad tessiwḍeḍ izen?

Ihi, d tidet! Izen amezwaru: skud yettidir umdan, mazal yesnuffus azwu, ur ilaq ara ad yeqḍeɛ layas. Akken i as-yenna Meɛtub Lwennas ad t-yerḥem Rebbi-: “Xas akka lweɛd la iteqqes, d lwaǧeb asirem ad yili". Izen wis sin: sekra n win yettargun, yettmennin, ad yaweḍ ɣer wayen yebɣa, i ira deg tudert-is maca ilaq ad inaḍeḥ, ad yeṭṭef deg targit-is akken ad tt-yaweḍ.

Izen aneggaru xas ulamma mačči d aneggaru: mačči ayen akk nettwali seg berra yelha akken i yella ɣer daxel neɣ ayen nkukra d win ara aɣ-d-yawin lada. Imi yezmer ayen tḥemmleḍ akken d win ara k-iḍurren ugar. Akken yezmer daɣen ayen terriḍ deg rrif, tuggadeḍ seg-s ayen n dir; d netta ara k-inefɛen akter.

Anida yettnuz udlis-im: “Azrug ɣer tayri”? Tzemreḍ ad d-tiniḍ aɣiren d yimukan.

Ungal-iw Azrug ɣer tayri i d-yeffɣen aseggas-a - 2021 - ɣer teẓrigin Al-Amel, yella deg tnedlisin-a:

-Tubiret: tanedlist Iqraa n Oulmi Rabeḥ-Tubiret.

-Tizi- Uzzu: tanedlist Cheikh, tanedlist Djurdjura (La Paix) - Tizi Uzzu.

-Bgayet: Arc en ciel aṭeḥṭaḥ/place Gueydon, El kawthar plus (lots : Krim Belqasem- 45 logts Bgayet), tanedlist Guraya (Tama n ugezdu n Bgayet)

Wiɣer akk i tebɣiḍ ad taweḍ tira-m?

Tidet kan,  lebɣi-w, yessebɛed aṭas. Aṭas ay riɣ seg tira-w. Tamezwarut, ad tili almend n yimeɣriyen, ad afen lebɣi-nsen deg-s. Tis snat, ad tettwassen ɣer waṭas n yimeɣriyen akken ad teddu deg ubrid n tira ɣer sdat. Tagejdant, ad teṭṭef amḍiq ɛlayen deg tsekla tamaziɣt, ad yiɣzif leɛmer-is akken ad tkemmel deg ubrid.

Aṭas n yiselmaden d tselmadin n tmaziɣt am kemm, i yettarun: amek i tzemreḍ ad d-tsegziḍ annect-a?

Nekk, ttwaliɣ: d lḥewǧ i d-yeslalayen tira-a. Daɣen ma yerna uselmad neɣ taselmadt tḥemmel ad taru. Tamaziɣt, akka tura, akken kan d-tefruri deg unnar; xas ma llan yidlisen gar wungalen d tullisin maca drus. Iselmaden, ttafen aṭas n wuguren akken ad d-afen aḍris i iwulmen i uswir n yinelmaden ara yeddun deg uselmed n usenfar d yiswan n tegzemt… Ihi, annect-a, yeǧǧa-aɣ nekkni s yiselmaden ad neddu deg ubrid-a akken ad nsishel fell-aɣ taɛkemt n unadi ɣef yiḍrisen yerna tasuta ara d-ilalen ɣer sdat, ad d-taf annar iheyya; taɛkemt, ad tifsus.

Azrug n tayri, Mina Aggaz-Yeḥyawi
D anwa amaru neɣ tamarut seg wid i kem-yezwaren, i tmennaḍ ad yili ahat d azamul-im?

Tidet kan, ungalen d tullisin akk ay ɣriɣ ar tura; imura neɣ timura, ttawiɣ-ten akk d izumal-iw. Imi yal yiwen seg-sen lemdeɣ-d ɣur-s kra: d tamsirt, d inzi, d tikti… Yal yiwen, d acu i d-yerna i tḥawact n tmussni-w. Daɣen amaru neɣ tamarut, yuwi-d ad iḥemmel wid i t-yezwaren ɣer unnar akken ad yeddu, ad ikemmel i ubrid ay d-bdan.

Xas adlis amaziɣ la yettaɣ amkan deg tsekla, ulac-it deg tussniwin. Acu d tamentilt n way-a?

Ahat, imi iɛeṭṭel akken ad d-yefruri ɣer tudert xas ma llan kra n yidlisen zik maca drus. Rnu ɣur-s, taɣuri n yidlisen, ur tt-neksib ara deg tmetti-nneɣ akken ad necbu tiɣermiwin nniḍen. Ihi, mazal ilaq ad yennerni ugar n waya. Ilaq asebɣes deg tɣawsiwin am ti akken ad yennerni, ad yeddu deg ubrid n tussniwin. Daɣen ur ntettu ara azal n tutlayt. Ma tesɛa Tmaziɣt azal, ad rnun ad tt-sqedcen deg yal taɣult; ula d adlis-iw, ad yekseb lqima-s ula d netta.

Tutlayt tamaziɣt, tezga tettemxebbaḍ deg wuguren. D acu i as-ilaqen akken ad terfed iman-is.

Tamaziɣt, d arraw-is i ilaq ad tt-refden, ad kksen fell-as ddel. Yal yiwen s wacu i yezmer; yal yiwen, amek i yezmer… D aselmad, d amejjay, d anelmad, d agdud, d amnadi, d amussnaw… Akken i as-yehwa yella yiwen, ilaq ad izux. Seg uẓar-is i d-yefruri. Ad yeɛreḍ ad d-yefk ayen iwumi yezmer akken ad d-tban tutlayt-is gar tiyiḍ, ad d-tefrari. Ula d tasertit, tesɛa tamasit-is deg wannect-a. ilaq ad rren lwelha-nsen ɣer tutlayt-a i yezgan tettwaḥqer deg unnar.

D acu i as-tesfallateḍ?

Sarameɣ tamaziɣt ad d-tufrar, ad tecbu tutlayin n umaḍal meṛṛa. Ad tesɛu azal d umḍiq deg yal aḥric deg tudert-nneɣ.

Kemm, yellan d taselmadt, d tayemmat, d tamarut, amek i  tessawaḍeḍ ad tezdiḍ ger umahil, asegmi n tarwa-m, ibeddi ɣef uxxam akked tira? 

Akken sawḍeɣ semlaleɣ gar tyemmat, taselmadt d tmarut, mačči d ayen isehlen. Imi yal yiwen yesεa azref-is deg tmeddurt-iw; yal yiwen ilaq-as wakud-is... Ttaεraḍeɣ ur tetteɣ seg lḥeq d wakud n yal yiwen maca tikwal yewεer akken ad tiliḍ akken imi, mi ara tserseḍ aqerru-k deg tira, ur tselleḍ ula i yiwen ala i wayen i itezzin deg wallaɣ-ik neɣ ad ffrefrent tektiwin-nni. Ma teεniḍ axxam diɣ, akken, yal amahil ansi i d-yesṭuṭṭuc. Siwa nekk i yerǧa... Xas akken ttaεraḍeɣ ad d-lhiɣ deg yal yiwen akken ur yettxaṣṣa deg-sen kra. Yeggra-d wakud-iw neɣ azref-iw nekk. Xas ad εyuɣ, yal tikkelt mi ara waliɣ arraw-iw ferḥen, zhan, tettuɣ leḥris-nni. Yal mi ara waliɣ axeddim-iw ama deg uxxam neɣ deg uɣerbaz yedda akken iwata, itekkes leεtab yessefcalen iɣallen ; yal mi ara waliɣ ungal-iw d  tira-w ddan, ttaεǧaben i yimeɣriyen,  tettuɣ akk leεtab n wuḍan i εawzeɣ fell-as.

D acu i d tameṭṭut taqbaylit tatrart ɣur-m? Amek i tt-tettwaliḍ yessefk-as ad tili?

Tametṭṭut taqbaylit
Tameṭṭut taqbaylit tatrart ɣur-i: ttwaliɣ-tt am tsedda ibedden mgal amihi. Imi ilaq ad teddu deg tudert akken ad taweḍ lebɣi-s, ad tqabel imawen ileddin akken ad cemten tudert-is... Ilaq ad tili d amedya deg twacult, deg tmetti, ad teddu deg ubrid lεali imi timetti ur treḥḥem tameṭṭut. Xas akka tura tesεa tilelli maca tilelli-s tettucudd, tettwarez ɣer nnif-is. Ma yeṛṛez, ur d-yeggri deg-s wacemma xas ad d-teṭṭef igenni. Ilaq ad tili am umnay deg wannar n tegrawla yettεassan idisan-is. Ad theyyi iman-is i yal tagnit akken ad tqabel leḥbab d yiεdawen. Xas ma teɣli ad d-tekker, ad tezwi aɣebbar s yifassen-is akken ad tkemmel abrid n targit-is.

Ablug-nneɣ “tutlayt-inu”, ilul-d ilmend n tmaziɣt d yidles-is. Ini-d aḥulfu-im d yisumar-im akken ad yaẓ ɣer sdat?

Tidet kan, armi d taggara-a  i as-faqeɣ i ublug-agi. Walaɣ-t: d ayen igerrzen maḍi. Imi yessegrew-d aṭas n yimdanen: gar yiselmaden, imussnawen… i imudden azal i tmaziɣt; ttnadin ad d-tufrar, ad tennerni ugar. Xeddmen akken ad d-tali gar tutlayin, lemmden, selmaden. Daɣen ttwaliɣ-t am tqenṭert yessawaḍen gar yimyura d yimeɣriyen, anda yal yiwen, ad yaf lebɣi-s ɣer wayeḍ. Sarameɣ-as teɣzi n leɛmer. Afud igerrzen akken ad ikemmel ɣer sdat.

Aql-aɣ neǧǧa-am awal n taggara, a-t-an ɣur-m.

Tanemmirt. Ad ak-d-iniɣ tanemmirt a mass Ṣadeq Bendali imi iyi-tgiḍ amḍiq gar-awen, terriḍ-d lwelha-k ɣur-i s tdiwennit-a i iyi-tgiḍ. D asebɣes akken ad kemmleɣ deg ubrid n tira. Ur tettuɣ ara mass Kebbir Bussaɛd, amaswaḍ-nneɣ n tmaziɣt imi i yi-yessebɣes akken ad dduɣ deg ubrid-a, ad as-iniɣ tanemmirt tameqqrant, s teɣzi n leɛmer-ik. Wid akk i yi-yessnen, buddeɣ-asen azul d aḥmayan anda ma llan. Wid ttuɣ, ad iyi-yessurfen.

Tadiwennit iga-tt Sadeq Bendali


Commentaires