Tamaziɣt, d arraw-is i ilaq ad tt-refden, ad kksen fell-as ddel.
Mina Aggaz-Yeḥyawi, d yelli-s n Bumehni, n taddart n Udebbaɣ i d-yezgan di tɣiwant n Ɛin Zaweyya deg wasun n Draε Lmizan. Tlul deg useggas 1982 di Buɣni. Teɣra deg uɣerbaz amenzu d uɣerbaz alemmas n Bumehni. Syin akkin, di tesnawit Ḥemdani Saεid n Draε Lmizan.
Tewwi-d akayad n BAK, deg useggas n 2001. Tkemmel tizrawin-is deg tesdawit n Mulud Mɛemmri n Tizi- Uzzu, deg ugezdu n tutlayt d yidles amaziɣ. Syin i d-tewwi turagt n licence deg tuber 2005.
Melmi i turiḍ aḍris amezwaru?
Uriɣ aḍris-iw amezwaru mi lliɣ qqareɣ deg uɣerbaz alemmas. Maca icuba akter ɣer tmedyezt; meḥsub ɣer usefru wala aḍris. Imi d tifyar kan yettemsetbaɛen i d-isuffuɣen iḥulfan leqqayen...
Meslay-aɣ-d ciṭṭuḥ ɣef twennaḍt n twacult ideg tettidireḍ.
Kkreɣ-d deg taddart, deg twacult ddeqs-is am twaculin akk n tmurt n Leqbayel. Deg uxxam, nella deg setta yid-neɣ: Ɛli, d amenzu. Syen, d Linda, nekk, Mḥemmed, Sliḥa d Saɛid.
D acu tḥemmleḍ ad tgeḍ deg uzɣer (berra) n umahil-im?
Ḥemmleɣ aṭas n tɣawsiwin akka am tira, taɣuri n yidlisen yemgaraden (ungalen, isefra…). Ḥemmleɣ daɣen asewwi akked tuẓẓut n yijeǧǧigen ladɣa lwerd s tiɣmiwin-is yemgaraden.
Acu i kem-yesbeɣsen akken ad tkecmeḍ deg unnar n tira?
Tidet kan, mi la ttwaliɣ akk imura i d-yessuffɣen idlisen, daɣen wid i d-yettufraren deg temsizzlin yemgaraden i d-yettilin ɣef tsekla tamaziɣt…; ttmenniɣ ad iliɣ d yiwet gar-asen. Riɣ ad kesbeɣ ula d nekk amkan, isem am nutni. Bɣiɣ ad d-ǧǧeɣ isem-iw i tsutwin i d-iteddun… Imi ula d nekk ḥemmleɣ tira seg temẓi-w akken i d-selḥeɣ yid-s. Ihi, ayen ala! D amenni-a i yi-yesbeɣen akken ad dduɣ deg ubrid n tira.
D acu n uḥric n wass ideg tettafeḍ iman-im i tira?
Ttemgaraden wussan. Ur sεiɣ ara aḥric n wass ad yili d imezgi meḥsub deg-s kan i ttaruɣ. Imi tahregt (inspiration) mačči deg ufus-iw ay tella d nettat i yi-ttextirin. Mi d-tusa tekti, ilaq ad tt-aruɣ xas deg uglaway, aḥric seg tferkit neɣ ɣef tezmamt… Maca, akud ideg ttaruɣ s waṭas yettili mi ara xaqeɣ, rfiɣ, ḥezneɣ neɣ iḍaq wul… Deg tillay-a i d-tettefrurux tira-w s waṭas.
D acu n usentel ɣef i d-tettmeslayeḍ deg wungal-im amezwaru: “ Azrug ɣer tayri”?
Tikwal, azwel, yezmer ad yawi ameɣri ɣer tekti tagejdant iɣef yeṣka wullis. Ayɣer, tayri deg uzrug neɣ azrug i tayri?
D tidet. Azwel, yezmer ad yawi ameɣri ɣer tekti tagejdant iɣef yeṣka wullis. Nekk, ttwaliɣ akken axir. Imi azwel, ijebbed lwelha n umeɣri, ma yeɛǧeb-as uzwel, ad t-yawi, ad t-iɣer. Ma tayri deg uzrug neɣ azrug i tayri! Ad d-iniɣ: limmer ad semmiɣ abrid, ad as-geɣ litteɛ i tayri-nni, ad tesɛu tilelli, ad teddu akken i as-yehwa xas ad d-temlil aṭas wuguren, maca abrid yetteɛ.
Ihi, ferneɣ azrug imi d tabridt ur nessi ara akken iwata, teḍyeq, tenneḍ tikwal. Amdan, ad iɛeddi deg-s deg leḥris, ur yettaf ara iman-is ad yeddu deg-s s tlelli, akken ira, yebɣa. Ihi, tayri deg uzrug-a, ur tesɛi ara tilelli akken ad teddu akken i as-yehwa ladɣa ma temlal-d uguren, ur tettaf ara iman-is maḍi yerna win iḥemmlen ur t-yezgil leɛtab n tayri ugar tizeḍt-is. Ihi, Tasa, deg tayri-s akka ay tedda, temlal-d aṭas wuguren, tesneɛtab-itt aṭas, mi truḥ ad taweḍ, ad d-tuɣal ansi i d-tekka maca tedda deg tudert-is.
Triḍ ad twellheḍ yis-s imeɣriyen ɣef kra neɣ ad tessiwḍeḍ izen?
Ihi, d tidet! Izen amezwaru: skud yettidir umdan, mazal yesnuffus azwu, ur ilaq ara ad yeqḍeɛ layas. Akken i as-yenna Meɛtub Lwennas ad t-yerḥem Rebbi-: “Xas akka lweɛd la iteqqes, d lwaǧeb asirem ad yili". Izen wis sin: sekra n win yettargun, yettmennin, ad yaweḍ ɣer wayen yebɣa, i ira deg tudert-is maca ilaq ad inaḍeḥ, ad yeṭṭef deg targit-is akken ad tt-yaweḍ.
Izen aneggaru xas ulamma mačči d aneggaru: mačči ayen akk nettwali seg berra yelha akken i yella ɣer daxel neɣ ayen nkukra d win ara aɣ-d-yawin lada. Imi yezmer ayen tḥemmleḍ akken d win ara k-iḍurren ugar. Akken yezmer daɣen ayen terriḍ deg rrif, tuggadeḍ seg-s ayen n dir; d netta ara k-inefɛen akter.
Anida yettnuz udlis-im: “Azrug ɣer tayri”? Tzemreḍ ad d-tiniḍ aɣiren d yimukan.
Ungal-iw Azrug ɣer tayri i d-yeffɣen aseggas-a - 2021 - ɣer teẓrigin Al-Amel, yella deg tnedlisin-a:
-Tubiret: tanedlist Iqraa n Oulmi Rabeḥ-Tubiret.
-Tizi- Uzzu: tanedlist Cheikh, tanedlist Djurdjura (La Paix) - Tizi Uzzu.
-Bgayet: Arc en ciel aṭeḥṭaḥ/place Gueydon, El kawthar plus (lots : Krim Belqasem- 45 logts Bgayet), tanedlist Guraya (Tama n ugezdu n Bgayet)
Wiɣer akk i tebɣiḍ ad taweḍ tira-m?
Tidet kan, lebɣi-w, yessebɛed aṭas. Aṭas ay riɣ seg tira-w. Tamezwarut, ad tili almend n yimeɣriyen, ad afen lebɣi-nsen deg-s. Tis snat, ad tettwassen ɣer waṭas n yimeɣriyen akken ad teddu deg ubrid n tira ɣer sdat. Tagejdant, ad teṭṭef amḍiq ɛlayen deg tsekla tamaziɣt, ad yiɣzif leɛmer-is akken ad tkemmel deg ubrid.
Aṭas n yiselmaden d tselmadin n tmaziɣt am kemm, i yettarun: amek i tzemreḍ ad d-tsegziḍ annect-a?
Nekk, ttwaliɣ: d lḥewǧ i d-yeslalayen tira-a. Daɣen ma yerna uselmad neɣ taselmadt tḥemmel ad taru. Tamaziɣt, akka tura, akken kan d-tefruri deg unnar; xas ma llan yidlisen gar wungalen d tullisin maca drus. Iselmaden, ttafen aṭas n wuguren akken ad d-afen aḍris i iwulmen i uswir n yinelmaden ara yeddun deg uselmed n usenfar d yiswan n tegzemt… Ihi, annect-a, yeǧǧa-aɣ nekkni s yiselmaden ad neddu deg ubrid-a akken ad nsishel fell-aɣ taɛkemt n unadi ɣef yiḍrisen yerna tasuta ara d-ilalen ɣer sdat, ad d-taf annar iheyya; taɛkemt, ad tifsus.
D anwa amaru neɣ tamarut seg wid i kem-yezwaren, i tmennaḍ ad yili ahat d azamul-im?
Tidet kan, ungalen d tullisin akk ay ɣriɣ ar tura; imura neɣ timura, ttawiɣ-ten akk d izumal-iw. Imi yal yiwen seg-sen lemdeɣ-d ɣur-s kra: d tamsirt, d inzi, d tikti… Yal yiwen, d acu i d-yerna i tḥawact n tmussni-w. Daɣen amaru neɣ tamarut, yuwi-d ad iḥemmel wid i t-yezwaren ɣer unnar akken ad yeddu, ad ikemmel i ubrid ay d-bdan.
Xas adlis amaziɣ la yettaɣ amkan deg tsekla, ulac-it deg tussniwin. Acu d tamentilt n way-a?
Ahat, imi iɛeṭṭel akken ad d-yefruri ɣer tudert xas ma llan kra n yidlisen zik maca drus. Rnu ɣur-s, taɣuri n yidlisen, ur tt-neksib ara deg tmetti-nneɣ akken ad necbu tiɣermiwin nniḍen. Ihi, mazal ilaq ad yennerni ugar n waya. Ilaq asebɣes deg tɣawsiwin am ti akken ad yennerni, ad yeddu deg ubrid n tussniwin. Daɣen ur ntettu ara azal n tutlayt. Ma tesɛa Tmaziɣt azal, ad rnun ad tt-sqedcen deg yal taɣult; ula d adlis-iw, ad yekseb lqima-s ula d netta.
Tamaziɣt, d arraw-is i ilaq ad tt-refden, ad kksen fell-as ddel. Yal yiwen s wacu i yezmer; yal yiwen, amek i yezmer… D aselmad, d amejjay, d anelmad, d agdud, d amnadi, d amussnaw… Akken i as-yehwa yella yiwen, ilaq ad izux. Seg uẓar-is i d-yefruri. Ad yeɛreḍ ad d-yefk ayen iwumi yezmer akken ad d-tban tutlayt-is gar tiyiḍ, ad d-tefrari. Ula d tasertit, tesɛa tamasit-is deg wannect-a. ilaq ad rren lwelha-nsen ɣer tutlayt-a i yezgan tettwaḥqer deg unnar.
D acu i as-tesfallateḍ?
Sarameɣ tamaziɣt ad d-tufrar, ad tecbu tutlayin n umaḍal meṛṛa. Ad tesɛu azal d umḍiq deg yal aḥric deg tudert-nneɣ.
Kemm, yellan d taselmadt, d tayemmat, d tamarut, amek i tessawaḍeḍ ad tezdiḍ ger umahil, asegmi n tarwa-m, ibeddi ɣef uxxam akked tira?
Akken sawḍeɣ semlaleɣ gar tyemmat, taselmadt d tmarut, mačči d ayen isehlen. Imi yal yiwen yesεa azref-is deg tmeddurt-iw; yal yiwen ilaq-as wakud-is... Ttaεraḍeɣ ur tetteɣ seg lḥeq d wakud n yal yiwen maca tikwal yewεer akken ad tiliḍ akken imi, mi ara tserseḍ aqerru-k deg tira, ur tselleḍ ula i yiwen ala i wayen i itezzin deg wallaɣ-ik neɣ ad ffrefrent tektiwin-nni. Ma teεniḍ axxam diɣ, akken, yal amahil ansi i d-yesṭuṭṭuc. Siwa nekk i yerǧa... Xas akken ttaεraḍeɣ ad d-lhiɣ deg yal yiwen akken ur yettxaṣṣa deg-sen kra. Yeggra-d wakud-iw neɣ azref-iw nekk. Xas ad εyuɣ, yal tikkelt mi ara waliɣ arraw-iw ferḥen, zhan, tettuɣ leḥris-nni. Yal mi ara waliɣ axeddim-iw ama deg uxxam neɣ deg uɣerbaz yedda akken iwata, itekkes leεtab yessefcalen iɣallen ; yal mi ara waliɣ ungal-iw d tira-w ddan, ttaεǧaben i yimeɣriyen, tettuɣ akk leεtab n wuḍan i εawzeɣ fell-as.
D acu i d tameṭṭut taqbaylit tatrart ɣur-m? Amek i tt-tettwaliḍ yessefk-as ad tili?
Ablug-nneɣ “tutlayt-inu”, ilul-d ilmend n tmaziɣt d yidles-is. Ini-d aḥulfu-im d yisumar-im akken ad yaẓ ɣer sdat?
Tidet kan, armi d taggara-a i as-faqeɣ i ublug-agi. Walaɣ-t: d ayen igerrzen maḍi. Imi yessegrew-d aṭas n yimdanen: gar yiselmaden, imussnawen… i imudden azal i tmaziɣt; ttnadin ad d-tufrar, ad tennerni ugar. Xeddmen akken ad d-tali gar tutlayin, lemmden, selmaden. Daɣen ttwaliɣ-t am tqenṭert yessawaḍen gar yimyura d yimeɣriyen, anda yal yiwen, ad yaf lebɣi-s ɣer wayeḍ. Sarameɣ-as teɣzi n leɛmer. Afud igerrzen akken ad ikemmel ɣer sdat.
Aql-aɣ neǧǧa-am awal n taggara, a-t-an ɣur-m.
Tanemmirt. Ad ak-d-iniɣ tanemmirt a mass Ṣadeq Bendali imi iyi-tgiḍ amḍiq gar-awen, terriḍ-d lwelha-k ɣur-i s tdiwennit-a i iyi-tgiḍ. D asebɣes akken ad kemmleɣ deg ubrid n tira. Ur tettuɣ ara mass Kebbir Bussaɛd, amaswaḍ-nneɣ n tmaziɣt imi i yi-yessebɣes akken ad dduɣ deg ubrid-a, ad as-iniɣ tanemmirt tameqqrant, s teɣzi n leɛmer-ik. Wid akk i yi-yessnen, buddeɣ-asen azul d aḥmayan anda ma llan. Wid ttuɣ, ad iyi-yessurfen.
Tadiwennit iga-tt Sadeq Bendali
Commentaires
Enregistrer un commentaire