Tadiwennit akked umaru Ɛumar Sider

Ɛumar Sider, d yiwen umaru i yettnadin di ddeqs n yiḥricen n tsekla tamaziɣt taqbaylit. Ha-t-a wamek i d-yessenked iman-is i tutlayt-inu: "Nekk,  d Ɛumar Sider. Luleɣ deg useggas 1955 deg Wat Ɛebdelmumen.  Lliɣ «géophysicien», kra  n tallit di tɣamsa , seɣreɣ «la photographie»… Ma d leqdic-iw ɣef tutlayt d yedles amaziɣ, bdiɣ-t deg useggas 1989, di tiddukla tadelsant Mourad Terbouche".

Amaru Ɛumar Sider
Taneɣmast-nneɣ, tefka-as mennaw n yisteqsiyen ɣef leqdic-is adelsan d wayen nniḍen, yerra-d fell-asen di tdiwennit-a:

Tutlayt-inu : Melmi d wamek tebdiḍ amennuɣ ɣef yedles-nneɣ ?

Ɛumar Sider : Ayen d-uriɣ ɣef yinzan, bḍiɣ-t ɣef krad yimuren, yal wa d acu i d-wwiɣ deg-s. Maca d amur wis sin ideg d-zwareɣ. Wa d wagi, yettwabḍa ɣef 3 yeḥricen. Suffɣeɣ-d  uṭṭun 1, d amezwaru: “INZAN amek i d-llan” deg-sen tasuqilt s Tefṛansist. Wigi ttawin-d tignatin, timucuha, neɣ amek d-lulen yinzan. Ulamma aṭas i yi-yezwaren wwin-d inzan, axeddim-agi d amaynut. Akken ssneɣ, urǧin d-yettwaru. Ma d asuneḍ wis sin ahat ad d-yeffeɣ sya ɣer taggara  n useggas-agi.  

Tutlayt-inu: Acu-ten yisental ara naf deg yinzan i d-tjemεeḍ ?

Ɛumar Sider: Ma d isental yellan deg-sen, mačči d yiwen. Wwin-d ɣef yal aḥric: idles, amezruy, ansayen,      abeεda tameddurt n tmetti n zik, amek ttwalin timsal… Inzan-agi, semyezwareɣ-ten akken myezwaren yisental di tsuqqilt s Tefransist. Di leqdic ɣef Tmaziɣt, aɣbel meqqren, tamuɣl-w, d aḥiwec d usekfel n wayen yellan d timawit di yal taɣult send ad yettwattu. Wamma tira ur tettfat ara. Nekk, alammi d-ffɣeɣ tasteɣt i d-ltiɣ d tira d usiẓreg n wayen i d-gemreɣ deg 30 yiseggasen. Tasuta-nneɣ, tekka-d si tallit n zzuṛ ɣef Tmaziɣt, ma d tura yelli-as ubrid. Nekk d win i yi-yecban, nefreḥ aṭas s wayen akka i la d-yetteffɣen n yidlisen d tezrawin di yal taɣult s Tmaziɣt. Yella daɣen usebɣes di tira s Tmaziɣt, am warraz n uselway, arraz asya Ǧebbar/ HCA. Tamesrit  n udlis amaziɣ deg Wat Wasif… S umata,  yal aḥric yella unadi d tsuqilt fell-as.  

Nekk, sya ar d-ssuffɣeɣ ayen akka yakk d-heggaɣ ɣef yinzan, ad d-rnuɣ ticeqqufin n umezgun i uriɣ deg yiseggasen n 90, ungal ɣef yiwet n tedyant yeḍran deg useggas 1850, d udlis ɣef Bgayet d temnaḍt-is…   Ugur ameqqran deg usuffeɣ d tadrimt: lkaɣeḍ yenefqad, rnu ɣlay. Amaru  ad ixelleṣ asiẓreg si lǧib-is, sakkin ad yettṛaǧu acḥal, melmi ara d-yerr aṣurdi-is.  

Ulac ugur d tnedlisin. nesrusu idlisen ɣur-sent, mi nzan ad aɣ-d-xellṣent.  Sarameɣ tutlayt tamaziɣt ad tuɣal d tunṣibt s tidet, ad tettuseqdec di yal aḥric, di yal taɣult. Maca akken neqqar: Ad teḥzen tenqelt ur yenqic bab-is.Yessefk-aɣ, am di tcemlit, yal wa ad yexdem neɣ ad d-yawi ayen umi yezmer.

Tutlayt-inu: Kečč i d-yellan deffir n ddeqs n tdukkliwin tidelsanin di taddart-ik, ini-aɣ-d acu-tent tmental i yeǧǧan leqdic adelsan ɣur-wen, ur yettkemmmil ara?

Ɛumar Sider: Segmi tbeddel tmendawt n Lezzayer di 1989, nfures tagnit, nesnulfa-d tidukkla tadelsant am wakken d-nnulfant deg waṭas  n tudrin n yiqbayliyen (ahat 1000, ɣur-i ismawen-nsent). D acu kan ur ṭṭifent ara, am tmest deg usaɣur. Ula d nekkni akken i aɣ-teḍra. Nella di tlatin, neggra-d di 4 yiεeggalen., sin d inelmaden. Wiyaḍ akk feclen, ḥebsen uqbel ad kfun sin yiseggasen ɣef i nemsefham,  di 1991. Nfures tagnit deg 05 yulyu 1995, nerra-d tidukkla-nni. Teqdec 2 yiseggasen d uzgen, tessers leslaḥ… Nerra-tt-id daɣen di 2002 s terbaεt d-yettekkan deg ujmaε n uṣurdi i BRTV…Wa d tikkelt-nni, 3 yiseggasen kan, tessexsi..Syin ɣer da, ur d-teqqil ara.  

Inzan amek i d-llan
Tutlayt-inu: Acu-t yiswi-inek di timsizzlin i txeddmeḍ akked yinelmaden deg yiɣerbazen?

Ɛumar Sider: Nekk, seg yimiren uɣaleɣ ɣer leqdic iman-iw kan, ulac tarbaεt. Ltiɣ-d d warrac n uɣerbaz amenzu d ulemmas, tisnawiyin : yal aseggas xeddmeɣ-asen timsizzelt ɣef yidles-nneɣ: imɣan, iɣersiwen, timucuha, timsefra, inzan d unamek-nsen, tasekla… Ttakeɣ-asen-d tiririt imiren kan, widak irebḥen ttakeɣ-asen idlisen. Arrac, imi ẓran  isental ɣef wacu i d-ttakeɣ tuttriwin, ttnadin-d, steqsayen imawlan-nsen neɣ lǧiran. Ttasen-d  ssnen ugar n wakken llan di tazwara, d winna i d iswi-w.  

Tutlayt-inu:  Acu tesmenyafed, axeddim d wid meqqren neɣ d yinelmadrn n uɣerbaz alemmas d tesnawit?

Ɛumar Sider: Lemmer ufiɣ, ad smenyafeɣ ad d-ttemliliɣ d yinelmaden n tesnawiyin iwakken ad ssilqiyeɣ tiririyin-inu.  Maca ula d wid n uɣerbaz alemmas, uklalen. Ma d wid meqqren, kecmen-ten yiɣeblan n tmeddurt,   yewεeṛ ad teẓẓuḍ kra n tikta deg-sen.

Tutlayt-inu:  Ddeqs n yisaragen i tgid ama deg yiɣerbazen neɣ di tudrin n Leqbayel. Acu i d tamuɣli-inek deg wannect-a?

Ɛumar Sider: Tudrin n yiqbayliyen mgaradent aṭas di leqdic ɣef yedles. Llant kra sefṛaḥant-iyi nezzeh mi ara waliɣ inelmaden neɣ imezdaɣ n kra deg-sent ṭṭafaṛen-d,  ttarrant azal i yisaragen ama sɣur-i, ama sɣur wiyaḍ.  

Tutlayt-inu: Amek tettwaliḍ azekka n tutlayt-nneɣ di tmurt-a?

Ɛumar Sider: Di temsalt-agi, nekk tḍerru-iyi am win iɣeẓẓan lebṣel: ttaḍsaɣ, ferḥeɣ; ttruɣ, sḥissifeɣ seg wayen i ttwaliɣ. Mi muqleɣ seg wansi d-nekka, nεedda-d di ṭiṭ n  tsegnit, uɣur d-nessaweḍ tura di Tmaziɣt; d taɣelnawt d tunṣibt, tella deg uɣerbaz di tiliẓri, ulamma d askeεrer, yennayer d unṣib, llan yidlisen yis-s, feṛheɣ. Mi muqleɣ s ayen i la neṭṭeggiṛ, acku aṭas deg-neɣ i tt-iḥeqren, ṭṭafaṛen idles ajenṭaḍ, rnu ttin-tt ɣer tutlayin-nniḍen: ugadeɣ amzun nettagem s tallumt. D acu kan, ur aɣ-tlaq ara twaṭṭfa seg uḍad amuḍin. Yelḥa usiren. Lḥaṣul, akken yebɣu yili, nekkni ad nexdem ayen yellan fell-aɣ, wamma agdud, am wasif,  ineǧǧer abrid i yiman-is.  

Ɛumar Sider di tmesrit
Tutlayt-inu: Anwa i ak-irennun afud deg leqdic-inek?

Ɛumar Sider: Mi ṛuḥeɣ ad fecleɣ, mi walaɣ acḥal i d-irennun yimusnawen d wayen i d-snulfuyen di Tmaziɣt  d wayen i d-selleɣ seg yisaragen, tettuɣal-iyi-d teṛwiḥt, irennu-iyi-d afud iwakken ur berruɣ ara i ṭṭbel deg waman. Adlis, azal-is meqqer, maca imdanen ur rrin ara ddehn-nsen ɣur-s. Amek nezmer ad d-nejbed imeɣriyen! Imdanen, ugaden laẓ n uεebbuḍ, ur ugaden laẓ n uqerru. Akken i d-yenna Ṭaher Ǧawut : agdud zzzayri, la itett amzun yesεa kra n ugellel "retard" ad t-yeɣrem neɣ yugad ad yekfu wučči di ddunit, la yettfaṛas ad yeččaṛ iẓrem-ines. Dayen i d-seddaɣ deg tmezgunt-iw: akaṛṭabl iwumi-t?  Acḥal d axxam i nekcem, ur nufi deg-sen ula d yiwen udlis daxel ! Amek ara iɣer uqcic adlis ma yella imawlan-is urǧin d-ddmen taktabt sdat-s? Daɣen, Kra n yiselmaden urǧin ɣran adlis, anagar win s ways selmaden. Amek ara t-wellhen ad iɣer adlis? D acu kan ha-t-an nnulfant-d tmesriyin  n yidlisen d tnedlisin  deg waṭas n temnaḍin d tudrin n yiqbayliyen, amer sya ɣer sdat ad beddlen lecɣal d tmuɣli s adlis.

Tutlayt-inu: Awal i ublug n tutlayt-inu d wid i iqeddcen deg-s?

Ɛumar Sider: Afud igerrzen i ublug-nwen i d-yeltin d tutlayt-nneɣ. A wi yufan ad ggten, yal wa d acu ara d-yawi. D acu triḍ ay aderɣal? Yenna-as d tafat!. Awi-d ukan, d asnerni di tutlayt  d tmagit. Wid iqeddcen deg-s, ad asen-iniɣ tanemmirt ar tikkelt nniḍen.

Tadiwennit, tga-tt Farida Cebbiri

https://sadbendali.blogspot.com/2022/09/tadiwennit-akked-umaru-umar-sider.html

Commentaires

  1. D tadiwnit igerrzen aṭas tanemmirt i mass Ɛumar Sider ɣef yimeslayen-is iweznen yebbaḥen, tanemmirt ɣef leqdic-is afud igerzen ɣer sdat, tanemmirt i wid i as-yefkan tagnit yemmeslay-d ɣef udlis d wayen icudden ɣur-s, tanemmirt i wid yellan deffir leqdic-a

    RépondreSupprimer

Enregistrer un commentaire