Tadiwennit akked umaru Murad Mazri


Amaru Murad Mazri

Isem-is Murad Mazri, d amaru yettarun s Tmaziɣt, tasenfelt taqbaylit. Yekker-d deg At Ɛiysi deg wasun n At Dwala, agezdu n Tizi Uzzu di Tmurt n Leqbayel. D axeddam deg uneẓruf, daɣen d win yettarun aṭas ladɣa mi ara t-id-tettas tehregt. Ilmend n tuffɣa n wungal-is “Tibratin” deg wussan-a, nga yid-s tadiwennit, ha-t-a wacu i d-yellan deg-s:

Tutlayt-inu: Teqqimeḍ azal n ṭam yiseggasen segmi turiḍ ungal-ik amezwaru “Abrid n twaɣit”; ussan-a, tuɣaleḍ-d s umaynut.

Murad Mazri: S tidet, qqimeɣ azal n ṭam neɣ Tmanya isseggasen akken ad d-ssuffɣeɣ adlis wayeḍ neɣ amaynut ɣas ma xedmeɣ tasuqilt i yiwen udlis si tsekla tagnizit i yettekkan ɣer tsekla Tamasiḥit. Syin, ɣas akka armi d tura i d-uɣaleɣ s udlis amaynut, werǧin ḥbiseɣ tira. Ini-d aṭas n wungalen i sεiɣ akka tura, meεna urεad i d-lulen. Ahat nezmer ad d-nemmeslay ɣef wuguren-a ɣer sdat. 

Tutlayt-inu: Acu d tamentilt imi terǧiḍ annect-a n wakud i wakken tuɣaleḍ ɣer tira?

Murad Mazri: Am wakken i t-id-nniɣ sufella, tira werǧin ḥbiseɣ, d asiẓreg i iweεren ass n wass-a. War aferfud, tesεam lexber ɣef temsalt-a. Asiẓreg yeḥwaǧ tadrimt, tadrimt mačči ulac, maca txuṣṣ.... Gar lmeḥwiǧat n yal ass i tudert n bnadem, tigin n leqrar tettas-d ẓẓayet, yerna mačči mi tjemεeḍ duru, ad truḥ kan akka deg ubnabak (inconnu). 

Tutlayt-inu: Acu i d azwel i as-tefkiḍ i udlis-ik amaynut - wis 2, ɣef wacu i d-yettmeslay?

Murad Mazri: Azwel i as-fkiɣ d “Tibratin”.  Awal itezzi ɣef twacult iɣusan seg wakken tasertit ur tefki ara i umdan ad iεac liser iɣef yennuɣ. Syin, ussan zrin, iseggasen εeddan, tuɣal temlal tasa d wayen turew. Asentel yella deg-s cwiṭ n umezruy, maca taɣessa n udlis d asugen, ɣas ma di tilawt llan wid iεacen aya.  Tallit n umhersan mi tekfa, aṭas i yerǧan liser di Zzayer i d-ilulen, maca usan-d wid iqemḍen tumert deg uεebbuḍ n yemma-s, yeεni uqbel ad d-twali tudert deg wakal i d-slellin imeɣrasen s wazal n yidammen.  1963 d aseggas ideg walan medden Zzayer tayeḍ i d-ilulen, mačči d tin i d-slalen irgazen at nnif, ala d Zzayer i d-kkan seg wansi nniḍen.

Tutlayt-inu: Amek i d-tlul ɣur-k tikti n wungal-a aneggaru? 

Murad Mazri: Tikti tamezwarut tekka-d seg tesgilt i walaɣ imi asentel itezzi ɣef sin imyura i yettmyarun tibratin iwakken ad imel wa i wayeḍ tudert n tmurt ideg yella. Dɣa nniɣ, wa d azwel iwatan i udlis amaynut ara aruɣ. Seg yimir, uriɣ, deg yiḍ-nni yakan, tazwert d tɣessa n wungal-iw. Ulamma mačči d wa i d ungal aneggaru. Lliɣ ttaruɣ adlis wayeḍ, dɣa mi d-tεellem deg wallaɣ-iw tikti-a, kkreɣ-as seld ad d-terwel.  Seg ucrured ɣer tikli, adlis-a yewweḍ ad iwali tafat. 

Tutlayt-inu: Mmeslay-aɣ-d cwiṭ ɣef yiwudam n udlis-ik, ansi i ak-d-tusa tehregt-nsen?

Murad Mazri: Am wakken i t-id-nniɣ yakan, tahregt-nsen tekka-d si tilawt. Mi lliɣ qqareɣ adlis n Si Lḥafiḍ, nniɣ awadem agejdan ad yili d win i t-yessnen, d win yessnen Bessaoud Muḥend Arab, d win yemlalen d Ṭawes Ɛemruc d wid akk yennuɣen i Zzayer tazzayrit uqbel ad d-tuɣal wissen d acu-tt. 

Sεid, d awadem agejdan.  Iwudam nniḍen, Uɣaza yellan d mmi-s n gma-s, Zira, Tanina, akked Amestan i yellan d arraw-is akken d tmeṭṭut-is yuḍnen.  Ilaq ad d-nini d akken lḥif n ṭṭrad urεad yekfi mi d-terna taluft n wid i d-ikecmen s imrigen akken ad sbedden tigeldit-nsen war faruq. Di lweqt-nnni, tuget mazal dehnen leǧruḥ-nsen i asen-d-yeǧǧa ṭṭrad mgal Afrensis.  Ihi, Sεid seg yimjuhad i d-iṣubben seg udrar akken ad yestumen s lferḥ n timunent, maca tirga uɣalent mxalfa. 

Tutlayt-inu: Acu i tettwaliḍ yezmer ad ak-d-yernu wungal-a-inek i twuri-k n umaru deg yimal?

Ungal "Tibratin" n Murad Mazri

Murad Mazri: Tidet kan, ur rǧiɣ kra. uriɣ-d ungal ideg yella cwiṭ n umezruy. Ur lliɣ d amussnaw n umezruy, ur ttaεraḍeɣ ad t-iliɣ. Nniɣ-d yerna uriɣ-d, seg yidlisen i ɣriɣ yakan ɣef temsalt-a, ayen walaɣ s wallen n uneggal. Mačči d tira n umezruy, maca ḥṣiɣ dakken ayen yellan deg umezruy, yelha yiwen ad t-id-yales akken nniḍen. Ad d-yeḥku ayen yeḍran s tarrayt nniḍen.  Am tmucuha yettrebbin, tineqqisin i yellan deg tmurt-nneɣ i aɣ-d-ttalsen lejdud akken ad aɣ-mlen lekyasa. Deg-s sin yiswiyen: 1- d aεeggen i usugen n umeẓyan akken ad yuɣal d amaraw, 2- d ttrebga s lekysa d temsirt ara d-naǧew seg-sent. 

Tutlayt-inu: Dacu i d aɣanib n tira i tessemraseḍ?

Murad Mazri: Nekk, d win iḥemmlen tilawt n umdan. Seg tudert-is, zemreɣ ad d-aǧweɣ yal tadyant, yal asentel.  Ur ttcuḥuɣ ara deg wayen yeεnan asugen maca aɣanib i sseqdaceɣ ugar d win n wallus.  

Tutlayt-inu: Ahat yella kra n umaru iɣer i t-id-treḍleḍ neɣ i ak-yellan d azamul!

Murad Mazri: Am yal amaru, ccukteɣ nesεa akk cwiṭ seg wid i aɣ-yezwaren. Γriɣ aṭas n yidlisen si tsekla tagreɣlant, dɣa zemreɣ ad d-iniɣ d akken ččiɣ-d akk seg-sen; nekk s timmad-iw, seččeɣ aɣanib i sseqdaceɣ. 

Tutlayt-inu: Ini-aɣ-d ma llan ɣur-k yisenfaren iseklanen nniḍen i la tessewjadeḍ?

Murad Mazri: Am wakken i t-id-nniɣ, ṭṭuqten isenfaren ɣur-i, maca akken ad walin tafat, ḥemmleɣ ad ṭṭfeɣ lweqt. Ur ttaruɣ ara akken ad d-ssiẓergeɣ, neɣ ad waliɣ ṭṭuqten idlisen-iw di tnedlisin… Mačči d wa i d iswi-w, ɣas ma neḥwaǧ aya, neḥwaǧ ad nefk i yimeɣriyen amaynut, ladɣa wid iḥemmlen tira-k a bnadem. Iswi, d akken ad yili d adlis ara inefεen, d adlis ara d-yawin ayen nniḍen i tsekla taqbaylit, d ayen ara yernun azal i tsekla n Tmaziɣt s umata. 

Tutlayt-inu: Acu d tamuɣli-k ɣef waddad ideg tella tsekla tamaziɣt taqbaylit akka imira?

Murad Mazri: Ur ẓriɣ ara ma zemreɣ ad d-fkeɣ kan tamuɣli-w, yerna ma twulem, ma ad d-ternu kra neɣ mdeh. Yerna ayaddra sεiɣ azref ad d-mmeslayeɣ ɣef waya? Ilaq, imsenqed ara iwalin tilawt akken tella, ad yessenqed amek-itt liḥala n udlis aqbayli, yerna yewwi-d lḥal ad d-neg tamuɣli s tehri, syin s teɣzi ɣef wamek tella s tidet. Yelha ma nmuqel-itt s tmuɣli tuɣdimt, s tmuɣli n tidet iwakken ur neskerkis ara ɣef yiman-nneɣ, iwakken ur nettɣurru ara iman-nneɣ s kra n lekdeb. D aya, cukkteɣ, ara ɣ-yawin ad nerr di lmizan ayen yelhan d wayen ixuṣṣen. Yiwen am nekk, cukkteɣ beεdeɣ akken ad d-fkeɣ tamuɣli ɣef waya. 

Tutlayt-inu: Ddeqs n yimazzagen i yugaden ɣef yimal n tutlayt-nneɣ. Wissen ma la tt-ttaǧǧan warraw-is neɣ la ten-tettaǧǧa!

Murad Mazri: Lemdeɣ sɣur jeddi d yemma imeslayen-a ideg ufiɣ tidet taqesḥant: “ayen teǧǧiḍ ad k-yeǧǧ.” Taneqlet teqqar i bab-is: “Wellah ma ur d-tefkiḍ kra i yimi-w, ma teččiḍ si lxir-iw!”  

Llan wid ixeddmen, llan wid yestehzayen. D imal ara ɣ-d-yemlen ma s tidet aǧewwez-a n kra yettak anzi i wayen iwumi sfilliten.
Win i d-yeqqaren ad aɣ-teǧǧ, iban d netta i tt-yeǧǧan, ma d win i d-yeqqaren ad tidir, iban d netta ara tt-yessidren. Ayen nniḍen akk, d awal deg ubeḥri.

Tutlayt-inu: Dacu-ten wuguren neɣ yiεekkiren i tufiḍ di tira d usiẓreg n yidlisen-ik?

Murad Mazri: Nniɣ-t-id sufella yakan dakken llan sin wuguren: amezwaru, d leɣla n lkaɣeḍ d usiẓreg s timmad-is; wis sin, d lqella n yimeɣriyen. Ass-a imeɣri, aḥlil fell-as, ma ur yezmir ara ad d-yaɣ adlis ad t-iɣer. Ttemyezwaren lecɣal, seg wid merra iḥemmlen taqbaylit, ad tent-tafeḍ di tigulelt n cci.  Imaẓragen, ur zmiren ara ad ṭṭfen asenfar n udlis ma ur ufin ara ɣur-s kra n ubaɣur neɣ lfayda. Wa meεdur, wa d lḥeq-is, akken qqaren. Dɣa aεekkir-a, d netta i yettaǧǧan imura ad ddun s uḥezzeb, mačči s uneggez. 

Ass n wass-a, adlis aneggaru ara ttaruɣ tura yesεa azal n 900 isebtar, ini-d anta taẓrigt ara t-id-yessuffɣenbd wacḥal ara d-yesqam? Mačči d tugdi i nugad, d allalen ideg nxuṣṣ. Rnu adellel ulac, aql-aɣ nettwaḥqer yerna ad t-id-nini war tugdi. Smunedlen kullec. 

Abrid n twaɣit - Murad Mazri

Tutlayt-inu: Acu n yiwellihen i tzemreḍ ad tefkeḍ i yilmeẓyen i yebɣan ad kecmen deg unnar n tira, ara yebnun ɣef tirmit-ik? 

Murad Mazri: Ur netteffer ara tilawt i wid yebɣan ad kken deg ubrid n tira, maca ilaq daɣen usebɣes.  Tiderray di ddunit mačči d tid ixuṣṣen, maca ḥlawet tira, ladɣa mi ara d-yarew wallaɣ-ik tikta timaynutin.  Abrid n tira ḥlaw ɣas ma deg-s llan iεekkiren d iɣeblan. Win yesεan tikti yaru-tt. Ass-a d tikti, azekka ad d-tuɣal d asenfar meqqren. Afud i yal yiwen. Deg waya, ma zemreɣ ad iliɣ am tsalelt, aql-i wejdeɣ i waya, ad d-fkeɣ ayen akk ssneɣ i wid yebɣan ad aẓen ɣer sdat. 

Tutlayt-inu: Acu d azal i tla tira ɣur-k, di tudert-ik.

Murad Mazri: Tikwal, ayen akk i d-ẓẓaden iɣuraf n wallaɣ, yettuɣal am zzit ɣlayen i yettara ufus s lmidad d isekkilen, d awalen, d tifyar yemcubbaken i d-yettawin tikti tamaynut. D wa i d azal i iyi-d-ttakent tira. Deg tefyar, i yettaf wul artiḥi, ladɣa mi ara d-yeslal kra n wayen ur yerǧi ara. Am tmeṭṭut yellan s tadist, tettraǧu ad d-twali ayen ara d-tefk ɣer tudert, imiren mi t-twala, ɣas ilul-d s leεtab, lferḥ-is ad yili d ameqran. 

Tutlayt-inu: Asirem-ik ameqqran, acu-t?

Murad Mazri: Asirem-iw, dakken yal aqbayli ad yekker ad yeḥrez akal n lejdud-is uqbel ad t-yečč zzman d asfel-is. Yal yiwen ad ixemmel i terwiḥt-is akken ad yessider s ttawilat yemxallafen tutlayt-is icuban taneqlet deg wakal-a ameqqran. Iɣurar kkan-d si yal tama, aman n yiman-nneɣ d win ara yesseḥbibren ɣef ugerruj-a.

Tutlayt-inu: Ma tesεiḍ kra n yizen i triḍ ad tesεeddiḍ i wid tebɣiḍ, awal a-t-an ɣur-k, fares tagnit.

Murad Mazri: Ssarameɣ ur neẓẓay ara ɣef imeɣriyen n “Tutlayt-inu” d wid i bɣiɣ ad snemmreɣ ɣef ṣṣber-nsen di tɣuri n tdiwennit-a.  Bɣiɣ ad iniɣ tanemmirt i “Tutlayt-inu” i iyi-yefkan amur d uḍref deg tebḥat-is akken ad d-teg tadiwennit-a.  Ssarameɣ d tin ara d-yawin kra d amaynut i tudert n wid yeqqaren s tutlayt-nneɣ. 

Bɣiɣ ad snemmreɣ tameṭṭut-iw d mmi i iyi-yettaken tabɣest ad kemmleɣ, ɣas akken cqan yid-i.  Tanemmirt i yemma daɣen iseg i d-ttaǧweɣ aṭas n tmussni n teqbaylit. Ad ken-yeḥrez Yilu di lekyasa i d-tettak tmussni-s.

https://sadbendali.blogspot.com/2023/12/tadiwennit-akked-umaru-murad-mazri.html?m=1

Commentaires

  1. D ayen yelhan
    Afud iǧehden

    RépondreSupprimer
  2. Tanemmirt i umaru ɣef tmussni i d-yefka, tanemmirt i tutlayt-inu igan tadiwennit-a, yesεan azal meqqren...ayyuz.

    RépondreSupprimer
  3. Igarez dayen ifassen

    RépondreSupprimer

Enregistrer un commentaire