Tadiwennit d unagmay amenselmad Brahim Hamis.

 

Deg yiẓeḍwan inmettiyen yerzan tamaziɣt taqbaylit, ladɣa di Facebook, yiwen yisem simmal yettuɣal-d: d Brahim Ḥamis. Yerḥa-t akk wayen yerzan tutlayt d yidles-is: tamawalt, inzan, timucuha… Yezzuzzur iḍrisen at wazal i d-yettagem si tgemmi n tmetti-nneɣ. S tdiwennit-a, nebɣa ad as-nerr tajmilt yerna, nnig waya, ad as-nefk awal akken ad  yessebɣes, ad yessiɣ tahregt d tismin, ad yili d amedya i tsuta tamaynutt.

Anagmay amenselmad Brahim Ḥamid

Asenked: ttxil-k ssenked-d iman-ik i yimeɣriyen n tutlayt-inu d wid ur k-nessin.

Azul meṛṛa fell-awen. Nekki, d Bahim At Muend U Musa - HAMIS Brahim, d amenselmad (autodidacte). Luleɣ aseggas n 1953 di taddart n Tizi Wegni, lεerc At Ɛme, i d-yezgan di tɣiwant n Udekkar, agezdu n Bgayet.

Di Tazwara,  mmeslay-aɣ-d cwi ma tzemre ɣef umecwar-ik d wamek yella wassaɣ-ik d tutlayt tamaziɣt, taqbaylit? 

Aswir-iw n tɣuri, meẓẓiy mai; Acku asmi i uwdeɣ 6 yiseggasen di 1959, iumyen ugin ad kecmeɣ s aɣerbaz, ufan-d tasebba belli baba d afellaga. Mi tefra lgirra, ɣriɣ armi 1967, uwiɣ-d agerdas n uselkin n tagara n tezrawin timenza (CEPE). Di 1971, mis liɣ  18 yiseggasen, ueɣ d'amgaǧi ɣer lεeske, di tegriwa taɣelnawt. Dinna, suliɣ-d aswir-iw n leqaya. Ɣriɣ trisiti n tmacinin, uwwiɣ-d agerdas n ufukkes ifazen (TS en électro-mécanique). Di lεeske, xedmeɣ s lirfa-a rniɣ xedmeɣ di tedbelt. Asmi i d-ffɣeɣ si lεeske, xedmeɣ aas n lirfat zun d amzarur, d afella, ebbaɣ lmal, d amzenzi, d asmuknay..., armi i ffɣeɣ tastaɣt. Ma d assaɣ-iw ɣer tutlayt tamaziɣt/taqbaylit, fudenni deg yirebbi-s i d-ttuebbaɣ, werǧin ffɣeɣ-t ulamma unageɣ ɣer beṛṛa. Akken d ameyan, emmleɣ tiɣimit d baba, d lejdud-iw, d yemɣaren d temɣarin n taddart, wuɣur i d-lemdeɣ aas.

Dacu i k-iduzen (i k-idemmren) akken ad temmɣe, ad tae mli ɣer tutlayt-ik d yidles amaziɣ neɣ aqbayli?

Tazwara, yella wayen nesεa deg yidammen. Tis snat, tanagit-iw i Muend Taferka wuɣur i sliɣ i wawalen tamaziɣt, amaziɣ... i  tikkelt tamenzut di ddunit-iw. Akken i nella di lεeske deg yiwen usiksyun (section), aas i nelmed ɣur-s ama d tasertit ama d amennuɣ ɣef tmagit-nneɣ. Acal n tikkal i aɣ-yetteṛṛib s teqbaylit, asiksyun kamel.

Di tlemmast n wanda nettidir d wiyi, yebda yendekwal-d uεefrit-nni n timmuzɣa, ara aɣ-ikeccem tafrit (prise de conscience identitaire). Asmi i yi-smuttin ɣer Mers Lekbir, ufiɣ kra n yilemiyen i tuɣ, ɣran ɣer Lmulud At Mεemme, dɣa aas i d-lemdeɣ ɣur-sen daɣen. Syinna dasawen, xas akken taswiεt teḥṛes, simmal d tain ɣer sdat di yal taɣult, ama d idles, d amezruy neɣ d tasekla. Aas n yidlisen i ɣriɣ, ladɣa di tsekla tazzayrit, tafransist, tarusit. Amussu adelsan amaziɣ yerna-iyi-d ugar n tmussniwin d wafud.

Nettaf-ik di facebook, tqeddce deg-s aas s tirawin-ik d yizuzzar-ik. Nettulfu dakken kra n wayen yeqqnen ɣer yidles-ik meqqer wazal-is ɣur-k. Ayɣer tuɣe abrid-a? Acu d iswi-k agejdan deg way-a?

Iswi-iw agejdan, d asebiber ɣef yigerrujen n tutlayt-nneɣ i yegguni nnger ; tisebbiwin ggtent zun amihi n tutlayin tiɣemmain.  Si 1974 i iyi-d-tusa tikti n uwa d ujemmuε n umawal, isefra iqburen, inzan, ɣer yemɣaren d temɣarin; tangiwin ara d-afent tsutwin tisdawanin iɣef ara qeddcent ugar. D annect-a i yi-yeǧǧan uɣeɣ abrid-a.

Tettaru ɣef waas n yisental yemgaraden: timucuha, inzan, tinfusin, tagmuart, amawal Ini-aɣ-d kan ma tesεi tarrayt n umahil, tessemrase-tt deg yinadiyen-ik.

Tarrayt n umahil-iw : di tazwara, asentel-iw amenzay i emmleɣ, d tamaziɣt. Tin ɣer-s, d ddwam deg unadi akked tmussni n useneq n yemɣaren d temɣarin. emmlen mi ara ten-testeqsaye ɣef tmeddurt-nsen acku tefki-asen azal meqqren, acku daɣen d ayen kan i ssnen nezzeh. emmlen mi ara asen-tselle ekkun-d ɣef cfawat-nsen, smuzguteɣ-asen akken iwata. Tikwal, ttheyyiɣ-d isteqsiyen send  timlilit yid-sen. Mi ara ffɣen beṛṛa i usentel, teffɣeɣ yid-sen, maca kra kra kan ttarraɣ-ten-id ɣer wanda n wadda. Tafat, deg uskasi d wawal i d-tettlal.

Daɣen, tettge azal aas i tegmuart n wawalen. Di turda-k, acu i aɣ-sselmaden wawalen ɣef umezruy-nneɣ d tmetti-nneɣ?

D tidet, ttakeɣ azal i tegmuart acku awal, fell-as i tebna tutlayt, d netta i d llsas-is agejdan. Awal, yezmer ad aɣ-yesselmed aas n tmussniwin ɣef tmeddurt tamzikt neɣ tamirant, ad negzu ama d amezruy, ama d idles, ama d timetti

Axale-ik n yimdanen n temnain nnien, yessebɣar-ak tamusni-nnek n teqbaylit d tmaziɣt. Acu d tamuɣli-k ɣef yimgirad ger tmeslayin n teqbaylit si tama, akked tid n tmaziɣt si tama nnien?

Sihriweɣ axale d yimaziɣen n yal tamnat ama n tmurt n leqbayel neɣ n tmazɣa. Annect-a, yessawed-iyi ad gzuɣ aas n temsal. Ufiɣ-d ur telli ara temgirda tameqqrant gar-aneɣ, iuran zdin, d yiwen-nsen. Nemgarad am wacemma deg ususru neɣ deg unaq, d kra n yemqimen udmawanen. Ugur-nneɣ ameqqran, dɣa d war amxale d watmaten-nneɣ i ɣ-yeǧǧan ur nemyussan ara, ur nessin ara tutlayin timaziɣin nnaye.

Irisen-ik, aas i ten-yeqqaren, ahat tikwal llan wid i ak-d-yettarun akken ad k-snemmren neɣ ad ak-mmeslayen ɣef yizuzzar-ik! Aas n yimeddukal i yeɣɣaren irisen-iw. Awi-d ukan ma nefεen-ten, ma rennun-d abaɣur i tsekla d yidles-nneɣ, ladɣa d wa i d-iswi-w.

Wissen ma txemme yakan ad d-tessuffɣe irisen-ik d idlisen. Acu tettwali deg usenfar am wa?

Asenfa-a d ayen yelhan, d ayen yessefken fell-i. Xemmeɣ yakan ad ten-id-suffɣeɣ, maca ɣefleɣ aas ttarraɣ-tt deg wass ɣer waye u nekki ddiɣ di leεmer, tamettant la tewwe yal ass. Zwareɣ-d deg wawal i usawen, nniɣ-d awufan ilaq ad neǧǧ timussniwin-nneɣ i tsutwin tineggura deffir-neɣ. Amɣar ma yemmut, amzun terɣa temkarit.

Tettekki deg usenfar n tira i d-yesbedd ugraw Tunt-inu. Ini-aɣ-d awal ɣef termit-a akked uttekki-inek deg-s.

Attekki-inu deg usenfa-nni i d-yesbedd ugraw Tunt-inu, d tirmit yelhan, tenfeε-iyi aas acku terna-iyi-d afud d tsebɣas i tira. Maca ur kemmleɣ ara yid-wen acku tella-iyi-d lmuɣellaba i yi-iqerrεen.

S wamek zemren yimura iqbayliyen d yimaziɣen s umata, ad allen deg usnefli n tutlayt tamaziɣt?

Imura iqbayliyen, imaziɣen s umata zemren ad allen deg usnefli n tmaziɣt s waas n ttawilat. Amenzu, d tabɣest d tayri n tmaziɣt. Tin ɣer-s, d tuget n tira n wungalen, tamedyezt, timezgunin, idlisen n tɣuri i yal aswir, asuffeɣ n yimawalen, asuqel n yidlisen mucaεen n tsekliwin tibeṛṛaniyin, rnu ttawil n yisura, n tbidyutin..  Amer  kan at tedrimt daɣen ad sεun tasa, ad gren afus ad seftin tadrimt-nsen deg usenfa-a.

Acu ara tini ma yella-ak-d usumer i usuffeɣ n yigburen n kra seg yirisen-ik ɣef talɣa n video”?

D ṛṛay yelhan, wissen kan ma ad tt-sellkeɣ sdat n tkamira hhh!

Ma yella tebɣi ad tessiwe yiwen yizen i yilmeyen-nneɣ, dacu ara yili?

Izen-iw i yilemiyen-nneɣ, ad asen-iniɣ : grem-as irebbi i teqbaylit/tamaziɣt, ttarum yes-s, ttmeslayem-tt anda tebɣum tilim acku agdud war idles, am umdan ur nesεi iles. S tayi kan ara tbinem d acu-ken d wanwa-ken.

Acu tettwali di tegnit n umεiwen  ideg ara ttemlilin d agraw, yimura d yimusnawen n tesnilest d tsekla ɣef kra n usenfar: ungal, tamezgunt, asaru…?

Yewwi-d ad ilin yegrawen ideg ara ttemlilin akk yimussnawen ama n tesnilest d tsekla ama d wid n yiricen nnaye yeεnan idles-nneɣ s umata. Lhan i usqerdec  n  temsal zun i xeddmen di tmura yuen ɣer sdat. S wakka i nezmer ad na ula d nekkni; d tignatin am ti ara d-yawin abaɣur i yidles-nneɣ.

Amek tettwali imal n tmaziɣt, ama di tmetti neɣ di tsudda n tmurt?

Mi ara nemmuqel ɣer umecwa i d-tewwi tmaziɣt s nnεi d uqri ielli, ɣer wanda i d-tessawe ass-a, ttwaliɣ yella usirem deg yimal-is skud llan yifeliyen yettnaaen fell-as. Sul amecwa nnaye, ɣezzif ayendin acku yella waas n wayen i tt-ixuṣṣen iwakken ad taɣ amkan i as-iwulmen ama di tmetti ama di tsudda. Sul caen wuguren i d-tettmagar, anae yettkemmil s ubrid n tigzi d talwit. Akken yebɣu yili lal, d ulaqrar ad yali wass fell-as acku d tin yebnan ɣef llsas ieḥḥan. Ayla n bab-is, ad yuɣal i bab-is.

Awal aneggaru, a-t-an ɣur-k, ini-d deg-s asirem-ik d yizen i tesεi i wid tebɣi.

Awal-iw aneggaru, ha-t-an i kečči i iyi-d-igan ccan d tegnit am ta ideg ara d-mmeslayeɣ i tikkelt tamenzut, tanemmirt meqqren. Tanemmirt daɣen i at yegrawen Tigejda n Teqbaylit d Tunt-inu wuɣur i lemdeɣ tira d tmussniwin.

D isumar i d-yegmer S.Bendali

https://sadbendali.blogspot.com/2025/08/tadiwennit-d-unagmay-amenselmad-brahim.html

Commentaires

  1. Bṛahim Ḥamis, d argaz lεali, d amdan aεeṛḍi. win t-iqesden ɣef tutlayt; ur t-id-ittarra ara. ssarameɣ-as afud igerrzen d teɣzi n tudert. ssarameɣ daɣen ad d-issuffeɣ idlisen ara nɣer.

    RépondreSupprimer

Enregistrer un commentaire