Uguren n tira n yimataren udmawanen

 

Mi ara msamint tergalin yettemcabin

Di tira n talɣiwin timyaganin yeftin, mi nerri ara tamawt ɣer wayen i d-teqqar 1, Amatar tesnalɣa n umyag, nezmer ad naru s tucca « tucmitt ». Aas n wid iwumi terru  akka, dɣa ɣellin-d deg wugur ur nlaq ad yili ladɣa i uselmad neɣ i umaru.

Ma yessen win yettarun cwi n tjerrrumt d talɣiwin n wawalen, yessefk-as ad yili yera dakken amyag yeftin deg-s sin yiricen : amatar udmawan akked ufeggag. Taɣawsa-a, yessefk ad tili tekles (tjerred) deg uqerru, ur tettwattuy ara. S wakka, mi ara naru kra n talɣa tumyigt, ilaq ad nissin amek  ara tt-nefsi deg uxemmem-nneɣ, ɣef sin yiricen : amatar udmawan ukkud yefti umyag d tmeri uɣur yefti i yemmal ufeggag. Deg temsirt-a, ad d-ssegzuɣ, ad d-fkeɣ tifrat i taluft n umatar udmawan n tazwara mi ara yili isuma-t usekkil i t-yecban n ufeggag. Ha-ten-a sin wananen ideg tzemrem ad d-temlilem ugur :

1.   Amatar udmawan n tazwara « n », tsuma-t tergalt tamezwarut n ufeggag i t-icuban « n » :

a.   Ma yebda ufeggag s yiwet tergalt :

Nnuda = n+ nuda, (ad) nnadi = n+nadi.

b.   Ma yebda ufeggag s snat tergalin yemgaraden neɣ n tussda :

Nenher = ne + ndeh, nensa = ne + nsa, (ad) nendef = ne + ndef.

Nenna = ne + nna, nennuɣ = ne + nnuɣ, (ad) nennaɣ = ne + nnaɣ.

Tamawt :

Mi ara tili tergalt tamezwarut n ufeggag d tussidt, ur as-tɣelli ara tussda « nn »; Acu i yettbeddilen cwi ? d tiɣri tilemt i ikeccmen ger ufeggag d umatar udmawan. Nessen belli, di tutlayt-nneɣ ur ttemyefarent ara 3 tergalin. Ha-ten-a yimyagen nnien : nennerna, (ad) nennerni, nenne, (ad) nenne, nennufsel, nennum, nennemar…

2.   Amatar udmawan n tazwara «t», tsuma-t tergalt tamezwarut n ufeggag i t-icuban « t» :

Da, ma yella wugur, yettas-d ladɣa seg umatar n wussid s wayes zewwiren yimyagen yeftin ɣer wurmi ussid. Send ad nezri ɣer umatar udmawan n tazwara « t », yessefk ad ner d akken amatar n wussid yettili d « tt », « tte » neɣ d « t ».

Ihi, Amatar n wussid yettili d: 

o   tt: zdat teɣri neɣ yiwet tergalt. Md: awe/ttawe, cennef/ttcennif.

o tte: zdat snat tergalin. Md: zmumeg/ttezmumug, qlile/tteqlili.

o te: zdat tergalt tussidt, md: ddu/teddu, mmeɣ/temmeɣ, bbi/tebbi. 

Tura mi nwala 3 talɣiwin n umatar n wussid « tt, tte, te », nessen-itent, ur d-yeqqim kra n wugur.  Amek i nettaru amatar udmawan n tazwara ?! Amatar udmawan « t » n tazwara, yettili kan d « te » zdat ama n « tt » neɣ n « tte ». ha-ten-a kra yimedyaten :

o   Tettazzal, tettazzale, tettazzalem, tettazzalemt, tettuɣal, tettuɣale, tettuɣalem, tettuɣalemt, tettaf, tettafe, tettafem , tettafemt, tettili, tettili, tettilim, tettilimt.

o   Tetteddu, tetteddu, tetteddum, tetteddumt, tettessed, tettessde, tettessdem, tettessdemt.

Tamawt :

Ula zdat yimyagen ilan tussda « tt » deg uar, d « te » i yettilin d amatar udmawan n tazwara , md :

o   ttel/tettle, tettel, tettlem, tettlemt

o   ttu/tettu, tettu, tettum, tettumt

o   ttkel/tettekle, tettkel, tetteklem, tetteklemt.

Tasureft :

Deg yizri d wurmir, amatar udmawan n umyag ajena « tub », yettili d « » war ilem « e » : ttube, ttub, ttubem, ttubemt. (ad) ttube, (ad) ttub, (ad) ttubem, (ad) ttubemt.

Ma deg wurmir ussid, mi ara d-yekcem umatar n wussid di tazwara n ufeggag-is, amatar udmawan yettuɣal d « te » am di talɣiwin nnien : tettubu, tettubu, tettubum, tettubumt.  

Asmekti :

I wakken ad ssifesseɣ asegzi di temsirt-a, yal tikkelt, smerseɣ amatar udmawan n tazwara. Ur ilaq ara ad nettu belli, llan yimataren udmawanen ilan kan yiwen uric, di tazwara neɣ di taggara, maca llan wid yesɛan sin yiricen (di tazwara d taggara):

-  Di tazwara kan (netta, nettat, nekkni) :

Yettnadi, tettnadi, nettnadi

-   Di taggara kan (nekk, nitni, nitenti) :

Ttnadiɣ, ttnadin, ttnadint.

-  Di tazwara akked taggara (kečč, kemm, kunwi, kunemti) :

Tettnadi, tettnadim, tettnadimt. 

Tamsirt, yessewjed-itt-id Sadaq BENDALI

Commentaires

Enregistrer un commentaire